پرتوپزشكي شاخه‌اي از پزشكي است كه در آن تشعشع خواص هسته‌اي نوكليدهاي راديواكتيو و نوكليدهاي پايدار، هم براي تشخيص و هم براي درمان امراض به كار مي‌روند    . . . . . .   اين امر مي‌تواند يا با پرتودهي مستقيم مريض با يك چشمه تشتعشع خارجي يا با تزريق داروهاي نشاندار با راديواكتيويته به مريض تحقق يابد    . . . . . .   داروهاي نشاندار راديواكتيو كه به مريض تزريق يا خورانده مي‌شوند، به نام راديو داروها معروف هستند    . . . . . .    داروي هسته‌اي يا راديو فارماكولوژي روش دارويي خاصي است كه با تركيبات ، آزمايش يا تزريق مناسب راديو دارو به مريض ارتباط دارد    . . . . . 

جهت رویت شرح این مطلب  ٬ میتوانید بر روی کلمهء   ادامه متن  در کادر ذیل کلیک فرمائید : 

متن کامل

پرتو پزشكي چيست؟

يكي از روشهاي تشخيصي و درماني ارزشمند در طب، پزشكي هسته‌اي مي‌باشد كه تبلور آن از ابتدا تاكنون تلفيقي از كشفيات مهم تاريخي بوده است.
اولين جرقه در سال 1895 با كشف اشعه X و در 1934 با كشف مواد راديواكتيو زده شد. اولين استفاده كلينيكي مواد راديواكتيو، در سال 1937 جهت درمان لوسمي در دانشگاه كاليفرنيا در بركلي بود. بعــــــد از آن در 1946 با استــــــفاده از اين مواد توانستند در يك بيمار مبتلا به سرطان تيروئـــــيد از پيشرفت اين بيماري جلوگيري كنند.
البته تا 1950 كاربرد كلينيكي مواد راديواكتيو به طور شايع رواج نيافت و مسكوت ماند. طي سالهاي بعد از آن متخصصين و فيزيكدانان به اين واقعيت پي بردند كه مي‌توان از تجمع راديو داروها در ارگان هدف تصاويري از آن تهيه كرد و يا به درمان بافت آسيب ديده كمك نمود بطوريكه در اواسط دهه 60 مطالعات بسياري در خصوص طراحي تجهيزات لازم آغاز گشت.
در دهه 1970 توانستند با جاروب نمودن از ارگانهاي ديگر بدن مانند كبد و طحال، تومورهاي مغزي و مجاري گوارشي تصاويري را تهيه كنند و در دهه 1980 از راديو داروها جهت تشخيص بيماري‌هاي قلبي استفاده كردند و هم اكنون نيز با ضريب اطمينان بسيار بالايي از پزشكي هسته‌اي در درمان و تشخيص و پيگيري روند درمان بيماريها استفاده مي‌شود.

پرتوپزشكي

پرتوپزشكي شاخه‌اي از پزشكي است كه در آن تشعشع خواص هسته‌اي نوكليدهاي راديواكتيو و نوكليدهاي پايدار، هم براي تشخيص و هم براي درمان امراض به كار مي‌روند. اين امر مي‌تواند يا با پرتودهي مستقيم مريض با يك چشمه تشتعشع خارجي يا با تزريق داروهاي نشاندار با راديواكتيويته به مريض تحقق يابد.
داروهاي نشاندار راديواكتيو كه به مريض تزريق يا خورانده مي‌شوند، به نام راديو داروها معروف هستند. داروي هسته‌اي يا راديو فارماكولوژي روش دارويي خاصي است كه با تركيبات ، آزمايش يا تزريق مناسب راديو دارو به مريض ارتباط دارد.
كاربرد راديوداروها
1- روشهاي تشخيص زنده
2- روشهاي تشخيص غير زنده
روشهاي غير زنده آنهايي هستند كه روي نمونه‌هاي برداشته شده از يك مريض انجام مي‌گيرد. تعدادي از اين روشها مستلزم به كارگيري راديو داروها است. ولي مهمترين آنها روش راديو ايمونواسي (RIA) مي‌باشد. راديو ايمونواسي و تاثير آن در پزشكي راديو ايمونواسي نوعي تجزيه به طريق رقيق كردن ايزوتوپي (IDA)، جزو استو كيومتري است كه در آن عنصر مورد تجريه نشاندار و غير نشاندار براي پيوند با مقادير محدود مولكولي كه به طور خاص با عنصر مورد تجزيه پيوند مي‌دهد، رقابت مي‌كند. RIA به طور گسترده در آزمايشگاههاي پزشكي براي تعيين هورمونها، داروها، ويروس‌ها و ديگر گونه‌هاي آلي در سطح جهان به كار مي‌رود.
شروع RIA به سالهاي 1950، با بررسي S.Berson و R.Yalow برروي متابوليسم انسولين B1I در مريض‌هاي ديابتي بر مي‌گردد. Berson و Yalow دريافتند كه مريض‌هاي ديابتي موادي در سرم خون دارند كه با انسولين پيوند مي‌دهند. آنها مشاهده كردند كه انسولين نشاندار و غيرنشاندار با اين ماده پيوند دهنده رقابت كرده و اين مقدار انسولين غيرنشاندار موجود، مقادير انسولين نشاندار را كه پيوند داده متاثر مي‌كند.
آنها در اين مطالعه توانايي روش، جهت ارزيابي انسولين را دريافتند. RIA از آن زمان تاكنون پيشرفتهاي گسترده‌اي را در روشهاي پزشكي با كاربردهاي وسيع براي اندازه گيري مقادير بسيار كم بسياري از بيو مولكولهاي مهم كرده است. كاربردهاي درماني تشعشع كاربردهاي درماني تشعشع و راديو داروها نسبت به كاربردهاي تشخيص محدودتر هستند. زماني كه تشعشع براي درمان به كار مي‌رود، مقصود نابود كردن يك قسمت خاص از نسوج مريض با تشعشع است. چشمه تشعشع مي‌تواند داخلي و خارجي باشد. چشمه‌هاي مورد استفاده در درمان چشمه‌هاي خارجي تشعشع در حال حاضر اساساً در شكل باريكه‌هاي الكتروني يا اشعه ايكس است.
بسياري از دستگاهها مي‌توانند براي توليد اين تشعشعات به كار روند ولي شتابدهندهاي خطي كوچك بيشترين كاربرد را دارند. الكترونهاي با انرژيهاي 4 تا 15 ميليون الكترون ولت براي درمان سرطانهايي كه نزديك سطح بدن هستند، مانند سرطانهاي پوست، سينه، سر و گردن به كار مي‌روند. زماني كه نفوذ بيشتري از تشعشع لازم باشد، اشعه گاما از يك چشمه بسته راديو نوكليد مورد استفاده قرار مي‌گيرد. 60Co به طور گسترده‌اي براي اين منظور بكار رفته است، ولي در حال حاضر 137Cs ترجيح داده مي‌شود.
علاوه بر تشعشع خارجي يك عضو ممكن است، يك سوزن يا دانه راديواكتيو را در داخل بدن مريض كاشت و لذا تنها مقاطع خاصي را كه بايد نابود شوند، پرتودهي كرد. در اين رابطه كاشت‌هاي 198Au و 125I متداول است.

تصوير برداري در پرتوپزشكي

مشكل تصوير برداري از بدن انسان اين است كه ماده‌اي كدر و غير شفاف است، نگاه كردن درون بدن انسان نيز به طور كلي دردناك است. در گذشته روش معمول ديدن درون بدن انسان جراحي بود! اما امروزه با استفاده از انبوهي از روشهاي جديد ديگر نيازي به اين روشهاي وحشتناك نيست.
تصوير برداري اشعه X، MRI، تصوير برداري CAT و مافوق صوت برخي از اين تكنيك‌ها هستند. هر كدام از اين تكنيك ها مزايا و معايبي دارند كه باعث مي‌شود براي شرايط مختلف و اعضاي مختلف بدن مفيد باشند.
تكنيك‌هاي تصوير برداري پزشكي هسته‌اي روشهاي جديدي را براي نگاه كردن به درون بدن انسان براي پزشكان فراهم مي‌كند. اين تكنيك‌ها تركيبي از استفاده از كامپيوتر، حسگرها و مواد راديواكتيو است. اين روشها عبارتند از: - توموگرافي با استفاده از تابش پوزيترون (PET)
- اسپكت SPECT
- تصوير برداري قلبي – عروقي
- اسكن استخوان هر كدام ازاين روشها از يكي از خصوصيات عناصر راديواكتيو براي توليد يك تصوير استفاده مي كنند.
تصوير برداري در پزشكي هسته‌اي براي شناسايي موارد زير بسيار مفيد است:
-تومورها
- آنوريسم Aneurysms
- نارسايي سلول هاي خوني و اختلال در عملكرد دستگاههاي بدن مثل غده تيروئيد و ريه استفاده از هر كدام از اين روشهاي خاص يا مجموعه‌اي از آنها بستگي به علائم بيمار و نوع بيماري دارد.
پرتوپزشكي و درمان بيماريهاي پرتوپزشكي از صرف هزينه‌هاي سنگين درمان جلوگيري مي‌كند هم اكنون اغلب مواد اوليه مربوط به تهيه تجهيزات مربوط به پرتوپزشكي وارد كشور مي‌شود، در صورتي كه اگر مواد اوليه هسته‌اي در مركز انرژي هسته‌اي و يا مركز تحقيقاتي وابسته به دانشگاهها توليد شود مي‌توان از مشكلات اقتصادي بخش درمان جلوگيري كرد. پرتوپزشكي در ايران ريشه قديمي دارد چون سالهاي زيادي است كه در ايران با مواردي نظير اسكن، راديوتراپي براي درمان بيماران سرطاني از آن استفاده مي‌شود.
متاسفانه چون تكنيك‌ها و وسايل موجود در اين زمينه قديمي هستند كشور در مقايسه با كشورهاي پيشرفته به لحاظ پزشكي هسته‌اي فاصله دارد.هم اكنون تعداد دستگاهها و تجهيزات پزشكي در اين زمينه در كشور بسيار اندك است به گونه‌اي كه فقط در تهران و چند شهر ديگر اين تجهيزات وجود دارد و اين براي بيماران مشكل ايجاد كرده چون بايد از نقاط مختلف كشور براي درمان به اين چند شهر خاص سفر كنند.
پرتوپزشكي در ايران از جايگاه مطلوبي برخوردار است و فقط در صورتي كه وسايل جديد در كشور فراهم شود به گونه‌اي كه برخي از مواد كه امكان توليد از طريق هسته‌اي وجود دارد ساخته شود. مي‌توان اين زمينه به پيشرفت هاي مطلوبي رسيد. به طور حتم وسايل جديد مربوط پرتوپزشكي در دنيا وجود دارد اما علاوه بر اينكه تهيه آنها هزينه زيادي در بر دارد طول عمر اين وسايل نيز بسيار كم است.

منبع : فارس