شهري که براي کودکان ايمن نيست
جامعه ايمن الگويي براي پيشگيري از حوادث و ارتقاي ايمني جامعه است. در اين مدل علاوه بر اينكه هريك از سازمان‌ها بايد با شرح وظايف خود آشنا شده و مسووليت اجراي برنامه را در حيطه اختيارات خود قبول كنند، برنامه‌هايي براي تمام گروه‌هاي سني، محيط‌ها و موقعيت‌ها و برنامه‌هايي با هدف ارتقاي ايمني گروه‌هاي در معرض خطر دنبال مي‌شود و در اين ميان کودکان به دليل وضعيت رواني و فيزيولوژيک خاص خود يکي از مهم‌ترين اين گروه‌ها به شمار مي‌آيند. اما اين ايمني براي کودکان در زندگي شهرنشيني ما تا چه حد وجود دارد؟!....
دکتر غلامرضا معصومي، رييس مرکز مديريت حوادث و فوريت‌هاي پزشکي کشور در اين باره مي‌گويد: «كودكان از جمله مهم‌ترين گروه‌هاي آسيب‌پذير در انواع حوادث به شمار مي‌روند. آسيب‌هاي كودكان از اولويت‌هاي اساسي سلامت همگاني است. اين موضوع به ويژه در كشورهاي در حال توسعه حايز اهميت است زيرا بيش از 95 درصد مرگ ناشي از آسيب‌هاي كودكان در كشورهاي با درآمد كم و متوسط اتفاق مي‌افتد.» وي معتقد است: «كودكان به‌واسطه حس كنجكاوي ، درك متفاوت از خطر ، شجاعت كاذب ، كوتاهي قامت ، فيزيك آسيب‌پذير و اشكال در ديدن و ديده شدن و زندگي در دنيايي كه توسط بزرگ‌ترها و متناسب با سلايق آنها ساخته شده از قربانيان حوادث در جامعه هستند.» وي توجه به نيازهاي کودک از جمله تعبيه مکان بازي براي او را يکي از مؤلفه‌هاي مهم مي‌داند و مي‌گويد: «بازي و تفريح اقتضاي سن كودك است. كودك در بازي با هم‌سالان خود با كارگروهي آشنا مي‌شود و چگونگي همكاري و رقابت را تجربه مي‌نمايد. حال اگر به اين نياز كودك به نحو صحيح پاسخ داده نشود، يعني مكاني در اختيار او قرار نگيرد، كوچه و خيابان را مكان بازي خود انتخاب مي‌كند و در معرض خطر انواع آسيب قرار مي‌گيرد. اين در حالي است كه حتي كف‌پوش زمين بازي، در كاهش آسيب ناشي از سقوط در كودكان نقش مهمي دارد.» وي همچنين به نقش والدين در اين مساله اشاره کرده و عنوان مي‌کند: « والدين بايد علاوه بر توجه به تغذيه و پوشاك كودك و انجام به موقع واكسيناسيون، در فكر تدارك محيطي ايمن براي رشد و تكامل كودكان خود باشند.»
استانداردسازي محصولات، فضا و شرايط مراقبت
دکتر سيد حامد برکاتي، متخصص کودکان و رييس اداره کودکان وزارت بهداشت اظهار مي‌کند: «وقتي بحث از ايمني به ميان مي‌آيد، بيشتر سوانح و حوادث و پيشگيري از آن مدنظر است ولي در حقيقت مفهوم ايمني بيشتر و گسترده‌تر از اين است و در بعد جامع‌تر شامل موارد بيشتري مي‌شود. کودکان به خصوص کودکان زير 5 سال درک درستي از محيط ندارند و نياز به مراقبت و ايجاد شرايط ايمني در محيط زندگي دارند.» وي بيشترين نياز و مهم‌ترين اولويت براي ايمني کودکان را استانداردسازي محصولات، فضا و شرايط مراقبت از کودکان مي‌داند ولي در عين حال عنوان مي‌کند: «البته اين استانداردسازي‌ها زماني مطلوب خواهند بود که با ضمانت اجرايي همراه باشند.» دکتر برکاتي مي‌گويد: «در حال حاضر اسباب‌بازي‌هايي که در سال‌هاي گذشته مورد استفاده قرار مي‌گرفت و جنبه فکري براي کودکان داشت در سيل اسباب‌بازي‌هاي متحرک و مولد اصوات گوناگون گم شده و قدرت خلاقيت را از کودک گرفته است. کودک در استفاده از اسباب‌بازي‌هايي از اين دست، نقش محوريت خود را از دست داده است و به صورت غيرفعال با آن ارتباط برقرار مي‌کند.» وي همچنين با اشاره به نقش ايمني و سلامت رواني در سلامت جسمي کودک، خاطرنشان مي‌کند: «ما وظيفه داريم فضاهايي را ايجاد کنيم تا کودکان در يک تعامل مثبت با جمع دوستان، توانمندي‌هاي خود را بروز دهند. در کل کودکاني که در اين دوران تعامل بيشتري با والدين و هم‌سالان خود دارند در آينده افراد هوشمندتري خواهند بود.» دکتر برکاتي با اشاره به فضاي کم بازي‌هاي ميداني براي کودکان مي‌گويد: «در عين حال که بايد اين فضاها از نظر کمي گسترش يابند، بايد ايمني اين فضاها نيز تامين شود. يکي از مهم‌ترين ضعف‌هاي ما در ساخت و سازهاي شهري اين است که اين فضا با توجه به تامين ايمني کودکان ساخته نمي‌شوند. اگر در ساخت و سازهاي شهري ما، کودک به عنوان محور ايمني در نظر گرفته شود، به طور قطع براي بزرگسالان نيز ايمن خواهد بود.»
مهدهاي کودک
مهندس محمدرضا اردلاني، کارشناس ساختمان‌هاي سلامت‌محور، کودکان را به عنوان يک گروه آسيب‌پذير، در معرض خطرات بسيار زيادي مي‌داند. مهندس اردلاني مي‌گويد: «در بسياري از موارد تناسب‌ها و فيزيولوژي کودک در معماري مدنظر قرار گرفته نشده است. ارتفاع پله‌ها، عرض راهرو، ارتفاع سرويس بهداشتي در کنار مواردي مانند در نظر نگرفتن محيط‌هايي براي قدم زدن و بازي (به عنوان محيطي براي ارضاي نياز ديدن و ديده شدن کودک) سلامت و ايمني او را دچار مشکل مي‌کند.» مهندس اردلاني در صحبت‌هاي خود به ساخت مهدهاي کودک اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «همان‌طور که ساخت بيمارستان نياز به تخصص دارد و ساخت آن را به هر کسي نمي‌سپارند، در مورد اماکني مانند محل نگهداري کودکان و سالمندان نيز بايد اين مورد اعمال شود. متاسفانه در کشور ما بيشتر مهدهاي کودک، منازلي با کاربري مسکوني بوده‌اند که بدون بهسازي و تنها با يک سري نقاشي‌هاي ديواري تبديل به مهدکودک شده‌اند.» وي مي‌افزايد: «نقاشي اين مکان‌ها نيز با رنگ‌هاي تند و به شکلي غيراستاندارد است که بدون‌هارموني رنگ کشيده شده‌اند و کودکان را در معرض آسيب قرار مي‌دهند. در طراحي داخلي اين مکان‌ها نيز اصول اوليه رعايت نشده و به عنوان مثال براي پوشش ديوارها از موادي مثل کنيتکس و بلکا استفاده مي‌شود که براي سلامتي کودکان مضر است.» مهندس اردلاني معتقد است: «ما به مردم اطلاعات و آگاهي‌هاي لازم را نداده‌ايم و اگر اين کار را مي‌کرديم، کسي به جان خود آسيب نمي‌رساند.»
تلويزيون و پرخاشگري
دکتر نسرين اميري، روان‌پزشک کودک، رسانه‌ها به خصوص تلويزيون، اينترنت و رايانه را يکي از عوامل مهم ايجاد مشکل در ايمني و سلامت کودک مي‌داند. وي مي‌گويد: «استفاده بدون برنامه و ضابطه از رسانه‌اي مانند تلويزيون مي‌تواند علاوه بر صدمات روحي و رواني، از لحاظ جسمي نيز ايمني کودک را دچار مخاطره کند. نگاه کردن بي‌رويه به برنامه‌هاي تلويزيون علاوه بر اينکه کودک را از ساير فعاليت‌هاي اجتماعي بازمي‌دارد و او را دچار رخوت مي‌کند، مي‌تواند با انتخاب برنامه‌هاي نامناسب از سوي والدين، پرخاشگري، کلاهبرداري، سوءمصرف مواد، رفتارهاي ناهنجار و تهاجم را در نظر او به عنوان عملي عادي جلوه دهد.» وي برخي از برنامه‌هاي توليد شده براي کودکان را نيز براي آنها مضر مي‌داند و مي‌افزايد: «تکه‌کلام‌هاي مجريان برنامه‌ها و حتي لفظ‌هايي که براي جذاب کردن برنامه‌هاي انيميشن در دوبله اضافه مي‌شود نيز يکي ديگر از موارد مضرات برنامه‌هاي تلويزيوني است.»
----------------------------------------
گزارش پيمان صفردوست در گفتگو با کارشناسان و دست‌اندرکاران این حوزه