ناگفته هایی از آسانسور
● تاریخچه آسانسور
آن گونه که در تاریخ آمده، تاریخچه پیدایش آسانسور به ۲۵۳سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. ارشمیدس وسیله ای شبیه به آسانسور اختراع کرد که قابلیت حمل یک نفر را برای ارتفاعات نه چندان بلند داشت. این آسانسور دستی نمونه ای از نخستین حرکات بشر برای ساختن یک بالابر بود.
البته گفته شده که مصریان باستان نیز به وسیله بالابر در اهرام حرکت می کردند. در سال۱۸۵۰ نخستین آسانسور هیدرولیکی برای یک ساختمان ۴ طبقه ساخته شد. در سال۱۸۵۳ الیشا گرویس از اهالی نیویورک، آسانسوری با نوعی ایمنی خودکار برای ممانعت از سقوط سکوی این وسیله ساخت. در صورتی که ریسمان آسانسور پاره می شد، این سیستم ایمنی به فریاد سرنشینان می رسید.
فناوری ساخت آسانسور به سرعت پیش رفت و بسیاری از سازندگان ساختمان های جهان این وسیله مفید و کارا را نصب کردند. براساس آخرین آمارهای ارایه شده، ایتالیایی ها بیشترین آسانسورسواران نام گرفته اند. با اینکه این کشور جمعیت بالایی ندارد، اما آنها با نصب ۸۵۰هزار دستگاه آسانسور رتبه نخست را در دنیا به خود اختصاص داده اند.
در ایتالیا روزانه بیش از ۱۰۰میلیون نفر از آسانسور استفاده می کنند. پس از این کشور، آمریکا با داشتن ۷۰۰هزار دستگاه آسانسور و چین با ۶۱۰هزار رتبه های دوم و سوم را در اختیار داشتند. البته این آمار به سال ۲۰۰۸ مربوط می شود و با سرعتی که نزد چینی ها سراغ داریم، به احتمال فراوان، این آمار دچار تغییر و تحولات شده است.
برخی از آسانسورها هم اکنون شکل توریستی به خود گرفته اند. یکی از همین مدل ها، آسانسور سانتاژوستا در شهر لیسبون پرتغال است؛ آسانسوری که بیشتر به یک بالابر می ماند و حدود ۱۰۷سال قدمت دارد. کار ساخت این آسانسور در سال۱۹۰۰ آغاز شد و ۲ سال بعد به پایان رسید؛ آسانسوری که کار طراحی آن را «رائول مسنیر ده پونسارد» برعهده داشته است. اگرچه این مدل با بخار کار می کرد اما در سال۱۹۰۷ از الکتریسیته برای به حرکت درآوردنش سود جسته شد. این سازه ۴۵ متر ارتفاع دارد و می تواند ۲۴ مسافر را با خود حمل کند که این روزها شکل گردشگری به خود گرفته و مردمی که برای دیدن لیسبون می روند، از این آسانسور زیبا دیدن می کنند.
اما می گویند آسانسور ساخته دست آقای اتوود یک قرقره بزرگ و یک طناب بوده است. این دانشمند و ریاضیدان با ساختن ماشین اتوود که عبارت بود از دو وزنه که با یک نخ به یکدیگر مربوط می شدند و روی قرقره ها بالا و پایین می رفتند، توانست طرح ابتدایی یک آسانسور را ارایه دهد.
اتوود یک کار هم برای ایمن سازی این آسانسور اولیه انجام داده بود. اگر هنگام بالا و پایین رفتن، طناب پاره می شد، قسمت انتهایی طناب روی قرقره قفل می ماند و این کار باعث می شد تا آسانسور به رغم سقوط آزادی که از ارتفاع به سمت پایین داشت، به زمین برخورد نکند و سوارشونده ( در اینجا به معنای فردی که سوار آسانسور می شود)، جان سالم به در ببرد.
اگر ارشمیدس را خالق بالابری ساده و اتوود را خالق آسانسوری اولیه فرض کنیم، باید از آقای اوتیس هم به عنوان مبتکر ساخت آسانسورهای نوین نام ببریم؛ فردی که هم اکنون بزرگ ترین کارخانه ساخت آسانسور در دنیا به نام وی مشغول به فعالیت است. اولین آسانسور به شکل امروزی که دارای ترمز ایمنی بود، توسط اوتیس در آمریکا ساخته و آزمایش شده و بعد از آن نیز دیگران به ساخت انواع آسانسور مبادرت کردند و صنعت آسانسور شکل گرفت.
در ساخت برج ها و ساختمان های بلند موضوع آسانسور ایمن، راحت و سریع باید در اولویت قرار گیرد. در این بین رقابتی نیز بین آسانسورسازان شکل گرفت. رکورد سرعت بین آسانسورهای دنیا در اختیار برج تایپه ۱۰۱ است. این برج به ارتفاع ۵۰۹ متر ۱۰۱طبقه دارد و فکر نمی کنم کسی دوست داشته باشد بدون آسانسور این طبقات را طی کند؛ به خصوص از بدو ورود تا طبقات بسیار بالا! در این ساختمان مرتفع ۶۷دستگاه آسانسور نصب شده تا ترافیکی در این خصوص به وجود نیاید. در عین حال، این امر به ایمنی کار نیز می افزاید. سرعت این آسانسور ۱۰۱۰متر در دقیقه است؛ یعنی این آسانسور قادر است در یک دقیقه بیش از یک کیلومتر را طی کند. نوع دیگری از آسانسورها ویژه کالا طراحی شده و معمولا امور بالا و پایین بردن بار را برعهده دارند. آسانسور خدماتی، آسانسوری است که برای جابه جایی کالا بین طبقات مورد استفاده قرار می گیرد که دارای کابین کوچکی است که ابعاد آن به اشخاص اجازه استفاده را نمی دهد. در بسیاری از رستوران ها و فروشگاه های کوچک این مدل کاربرد زیادی دارد.
از آسانسور خودروبر هم در ساختمان های خصوصی استفاده می شود و اتاقک آن ابعاد مناسبی برای جابه جایی خودرو دارد. البته آسانسور ویژه حمل بیماران را هم که در بیمارستان، مورد استفاده قرار می گیرد نباید از قلم انداخت.
از یک نظر آسانسورها به ۲ نوع گیربکس دار و بدون گیربکس تقسیم می شوند که اولی مخصوص حمل و نقل در ارتفاع کم و با قدرت زیاد است، اما دومی به ارتفاع زیاد و ظرفیت کم مربوط می شود.
از حیث دیگری هم آسانسورها به انواع برقی، هیدورلیکی (حداکثر ۱۸متر)، پنی ماتیک و LIM یا همان نیروی محرکه القایی تقسیم می شوند که در این آخری، سیستم موتور روی وزنه تعادل قرار می گیرد و ابتکار جدیدی است که در ساختمان های خیلی بلند به کار گرفته می شود.
● تاریخچه آسانسور در ایران
آسانسور های امروزی از حدود ۵۰ سال پیش وارد کشور شده و اولین فروش آسانسور در کشور مربوط به یک شرکت سوئیسی است که توسط یک شرکت ایرانی خریداری شد. بعد از آن نیز شرکت ها ی خارجی دیگر در این زمینه فعالیت داشتند. اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران توسط وزارت مسکن و شهر سازی در سال ۱۳۵۰ در شهر صنعتی البرز قزوین تحت لیسانس یک شرکت سوییسی راه اندازی شد و بعد از آن نیز کارخانجات دیگری توسط شرکت ها ی خارجی در ایران فعالیت کردند، اما با توجه به تحریم وسایل بعد از انقلاب اسلامی و براساس ضرورت و نیاز، دست اندرکاران شروع به فعالیت های تولیدی در زمینه ساخت قطعات یدکی آسانسور کردند و درواقع آسانسور به صورت تلفیقی در کشور تولید و نصب شد تا اینکه در دهه ۷۰ مجوز واردات صادر شد و به دنبال آن، واحدهای فروش آسانسور به صورت رسمی و غیررسمی به وجود آمدند.
قسمت اعظمی از آسانسورهایی که از سال های دور در ایران مشغول به حمل ونقل مسافر هستند، دارای گواهی استاندارد نبوده و اساسا فعالیت آنها در خط همکف به طبقات، غیرقانونی است.
۱۰ توصیه ایمنی به آسـانسـور سـواران
پدیده آسانسور هم مثل سایر پدیده های وارداتی، اول خودش آمد و بعد تلاش شد برای وارد کردن فرهنگ استفاده از آن. فرهنگستان زبان هم سال ها بعد از ورود این پدیده به صرافت افتاد تا نامی ایرانی برای آن انتخاب یا به عبارت بهتر، انتصاب کند. لیکن همچنان فرهنگ استفاده از آسانسور معضل مراکز مسکونی، اداری و خدماتی است؛ موضوعی که در مواقعی، ایمنی آسانسورها را نشانه می گیرد.
ایمنی در آسانسور امروزه دیگر یک اجبار است. مواردی باید در آسانسورها رعایت شود تا ایمنی سرنشینان تامین شود؛ مواردی مانند سیستم تهویه مطبوع، زنگ خطر، تلفن یا سیستمی برای ارتباط با اتاق فرمان، کپسول آتش نشانی، ترمز و... مربوط به سازندگان است ولی مواردی هم مربوط به استفاده کنندگان است که باید مورد توجه قرار گیرند. به چند مورد اشاره می کنیم:
۱) بیشتر از ظرفیت ممکن سوار آسانسور نشوید و با کلیدهای آن هم بازی نکنید. البته اصولا آسانسور باید مجهز به سیستم آلارم ظرفیت مجاز و غیر مجاز باشد ولی رعایت ظرفیت آسانسور توسط مصرف کنندگان در اولویت قرار دارد. ظرفیت ها معمولا ۴، ۶، ۸، ۱۰، ۱۲ و... است که باید روی پلاک مشخصات در کابین نصب شود. معمولا کابین آسانسور به صورتی طراحی و ساخته می شود که حداکثر ظرفیت به سختی در آن جا شوند، زیرا استفاده خارج از ظرفیت خطرات بسیار جدی ای در بردارد که قابل مقایسه با وسایل دیگر نیست. برخی از شهروندان، به ویژه در اداره ها، به ظرفیت اعلام شده برای آسانسور توجه نمی کنند و بیش از حد ظرفیت مجاز سوار می شوند که این اقدام به توقف غیرطبیعی آسانسور میان طبقات می انجامد.
۲) مسافران بیرون آسانسور فرمان احضار می دهند و مبدا و مقصد را مشخص می کنند و آسانسور هم در زمان مناسب و طبق برنامه قبلی پاسخ می دهد. بنابراین فشار مجدد روی دکمه ها ی احضار کابین، کاری بیهوده است. استفاده کنندگان از آسانسور، وقتی راهنمای دیجیتال طبقات را ایستاده روی یکی از طبقات می بینند، دکمه آسانسور را چندبار با شدت فشار می دهند بلکه آسانسور زودتر بیاید اما این کار، غیر از خرابی و صدمه زدن، فایده ای ندارد.
۳) زمانی که آسانسور سوار می شوید، مسافران درون کابین فرمان حرکت می دهند و مقصد را مشخص می کنند. این وسیله قادر به شناسایی مسافران از نظر سن، قد، مونث یا مذکر و بیمار یا سالم بودن و میزان وزن دقیق مسافران نیست؛ بنابراین بیهوده کلیدهای آن را دستکاری نکنید.
۴) دکمه ها ی فرمان در محلی نصب شده که کودکان کمتر از ۷ سال قادر به احضار و صدور فرمان نباشند ولی همواره باید به خاطر بسپاریم که هرگز کودکان به تنهایی نباید از این وسیله استفاده کنند. با ایجاد شرایط مناسب و فضای بازی در مجموعه مسکونی و گاهی مذاکره دسته جمعی با کودکان و نوجوانان باید به صورت جدی و کامل از بازی آنها با آسانسور جلوگیری کنید.
۵) هرگز هنگام وارد شدن به کابین آسانسور در حال گفت وگو از عقب یا از پهلو وارد آسانسور نشوید. همواره هنگام ورود به کابین آسانسور از وجود کابین در مقابل خود مطمئن شوید و رو به کابین وارد شوید. ساده ترین روش ، اطمینان از وجود روشنایی کابین، دیدن تصویر خود در آینه کابین و مشاهده افراد درون آن است.
۶) بیشترین آمار حوادث مربوط به ایام عید است که نشان دهنده بی توجهی به ظرفیت استفاده از آسانسور با حضور جمع زیادی از خانواده ها در این وسیله است. همچنین کودکان بیشترین قربانیان حوادث آسانسور هستند که این وسیله را بازیچه فرض می کنند. آن هم به دلیل عدم آموزش توسط والدین است.
۷) در اوقاتی که ساختمان خلوت است حتی الامکان به تنهایی از آسانسور استفاده نکنید.
۸) قطع برق از اصلی ترین مشکلات در استفاده از آسانسورها در کشور ماست. گرچه آسانسورها باید به سیستم «BLACK OUT» مجهز باشند تا در زمان قطع برق، کابین، هم تراز یک طبقه متوقف شود اما در مواقعی امکان حبس در آسانسور وجود دارد. معمولا بلافاصله بعد از گیر افتادن آسانسور، احساس خفگی به افراد دست می دهد که این، بیشتر یک توهم است تا واقعیت. بد نیست بدانید که هیچ کس در حوادث آسانسور دچار خفگی نمی شود؛ زیرا ذهنیتی که برای مردم درخصوص تمام شدن اکسیژن در آسانسور ایجاد شده کاملا اشتباه است و چنین موردی در ساختار آسانسورهای امروزی امکان ندارد. تنها مشکل، استرس و نگرانی حادثه دیدگان است. بنابراین در چنین مواردی کسی اقدام به شکستن شیشه آسانسور نکند چون فقط کار را خراب تر و خطر را بیشتر می کند.
۹) همچنین لازم است که افراد محبوس، تا لحظه اعلام گروه نجات برای خروج از کابین منتظر بمانند، چون در مواردی افراد در خروج عجله به خرج داده اند و همزمان، آسانسور راه افتاده که این موضوع تا به حال قربانیان زیادی گرفته است. در هر صورت، خونسردی خیلی مهم است. خونسرد و صبور باشید.
۱۰) آسانسورها معمولا در نصب و راه اندازی مشکلی ندارند؛ به خصوص که آسانسورهای جدید به وسیله اداره استاندارد کنترل می شود، اما این وسط جای بازدید ماهانه با کیفیت به طور قابل توجهی مبهم است! چون همه مشکلات به مرور زمان ایجاد می شود و تعمیر غیر استاندارد است که ایمنی آسانسور را از بین می برد. بنابراین نسبت به بازدیدهای ماهانه و طرز نگهداری و هویت و صلاحیت فنی و عمومی پیمانکار نگهداری آسانسور محل سکونت تان بی تفاوت نباشید. این بی تفاوتی گاهی به قیمت جان تمام خواهد شد.
یادداشت مهندس محمدرضا اردلانی - کارشناس ساختمان های سلامت محور
ویـژگـی هـای آسـانـسـور سـالــم
اولین نکته ای که در مورد آسانسور باید بگویم این است که گول ظاهرش را نخورید! اگرچه آسانسورها با ظاهری آراسته و زیبا به مردم عرضه می شوند اما برخی از آنها دارای کیفیت مطلوب و استاندارد لازم نیستند. هر ساختمانی به آسانسوری با کاربری خاص خود نیاز دارد که این موضوع در ساختمان های ما کمتر مورد توجه قرار می گیرد. علت استفاده نکردن صاحبان ساختمان ها و پروژه ها از آسانسورهای مخصوص هر ساختمان ارزان سازی بوده و این بی توجهی ها بارها موجب سقوط آسانسور ارزان قیمت یا حبس افراد شده است. به همین دلیل چند مورد مهم در بررسی یک آسانسور سالم به شرح ذیل اعلام می شود به پیمانکارتان بگویید آنها را برای شما مشخص کرده و ضمن بررسی خودتان هم چک کنید آیا برابر مفاد قرارداد همان مارک استفاده شده یا خیر؟
۱) هر ساختمان نیاز به یک نوع سازه آسانسور با محاسبات خاص خود همان ساختمان دارد. وجود نداشتن مهندس محاسب یا سری کاری در نقشه های اجرایی آسانسور از مهم ترین نشانه های مشکل دار بودن هر آسانسوری در درازمدت خواهد بود. نقشه های اجرایی آسانسور خاص ساختمان خودتان را حتما مطالبه و مطالعه کنید.
۲) موتورخانه و چاهک آسانسور و عمق چاهک را بازدید کنید. نظافت، نظم، روکش یا رنگ قطعات و زیبایی و دقت در جوشکاری اتصالات، موضوعی است که ضمن ساده بودن بررسی، عمق ظرافت در کار مجری را نمایش می دهد.
۳) از نکات بسیار مهمی که لازم است در مورد موتورخانه آسانسورها مدنظر قرار بگیرد، این است که حتما تابلو برق به صورت مجزا و مرتب در این قسمت وجود داشته باشد.
۴) حتما تیرآهن های بالای آسانسور باید دقیقا در مرکز کابین قرار داشته باشند و البته یک قلاب هم از آنها آویزان باشد تا در مواقع از کار افتادن موتورها بشود با آن کابین را بالا کشید. اگر تیرآهن ها در مرکز نباشند، کار بسیار سخت می شود.
۵) سیستم تهویه نیز باید به طور مرتب فعال باشد تا سقف کابین و قسمت موتورخانه از خاک گرفتگی و پیامدهای آن در امان بماند.
۶) گاورنر یا سرعت سنج حتما باید در همه آسانسورها وجود داشته باشد. این دستگاه کوچک، هر زمان که سرعت آسانسور از اندازه تعریف شده بیشتر شود، باعث توقف حرکت کابین می شود و در واقع آن را از سقوط نجات می دهد. مارک و مدل آن را هم چک کنید.
۷) در ورودی موتورخانه، لزوما باید قفل داشته باشد و کلیدش هم در دسترس مالک یا مسوول ساختمان قرار بگیرد. این مساله باعث می شود، اولا افراد متفرقه وارد نشوند و ثانیا در صورت لزوم، دسترسی گروه نجات به موتورخانه تسهیل و تضمین شود.
۸) برخی دستورالعمل ها، توصیه ها و همچنین نکات در مورد مشخصات آسانسور، شرکت سازنده آن، نحوه کارش، ظرفیت اش و ... باید در قالب یک تابلو تهیه شده و در محل موتورخانه نصب شود تا تعمیرکاران یا افراد گروه امداد بتوانند از اطلاعات آن در مواقع مقتضی استفاده کنند.
۹) ته چاهک سری استپ وجود دارد که به منظور حفظ ایمنی تعمیرکاران تعبیه شده تا در مواقع اضطراری برق را قطع کند. همچنین در این مکان، یک سکوی بتونی هم وجود دارد که اگر کسی روی آن بنشیند، باز هم باید کف کابین با سر او مقداری فاصله داشته باشد و به وی آسیبی نرساند.
۱۰) وجود ۲ استوانه پلاستیکی در قسمت تحتانی آسانسور الزامی است. اینها ضربه گیر هستند و از جنس پلاستیک فشرده تهیه شده اند. یکی زیر استوانه کف کابین قرار دارد و دیگری پایین وزنه تعادل مستقر است که باعث می شود در مواقع ضروری و زمانی که آسانسور سقوط می کند، تلفات و صدمات آن کاهش پیدا کند و از شدت ضربه وارده کاسته شود.
۱۱) مهم ترین قسمت آسانسور، پاراشوک یا چتر نجات آن است که باید از سقوط جلوگیری کند. یعنی وقتی سرعت آسانسور از حدی بالاتر می رود، ترمزهای پاراشوک فعال شده و مانع سقوط می شوند. بروز مشکل در این قسمت مهم ترین عامل در کاهش سطح ایمنی آسانسورهاست که باید با بازدید به موقع مورد بررسی قرار گیرد. مارک و مدل آن را هم چک کنید.
۱۲) در صورت قطع برق یا قطع برق سیستم کنترل، سیستم ترمز آسانسور باید به طور اتوماتیک عمل کند، بنابراین باید از ترمزهای اصطکاکی الکترومغناطیسی استفاده شود. مارک آن را هم چک کنید.
۱۳) کابین و وزنه های تعادل توسط سیم بکسل های فولادی معلق نگاه داشته می شوند. وزنه تعادل در آسانسورهای کششی و زنجیری برای ایجاد تعادل بین جرم کابین و درصدی از وزن بار یا مسافر به کار می رود و قطر سیم بکسل ها، مارک، مدل و فابریک بودن آنها را با قرارهای مالی فی مابین چک کنید.
۱۴) همچنین لازم است در زمان صدور تاییدیه کیفیت آسانسور که یکی از مدارک لازم برای صدور پایان کار ساختمان است، دقت شود قطعات و دستگاه ها به طور دقیق و با ابزارهای مناسب حتما مورد بازرسی و کنترل کیفیت ماموران اصلی قرار بگیرند.
گفتگو با مهندس سعید عبدی کارشناس طراحی، نصب و راه اندازی آسانسور
تقلب و ضعف نظارت در بـازار آسـانسـور
▪ آقای مهندس! به طور کلی، خدمات آسانسور در کشور ما شامل چه بخش هایی است؟
ـ به طور کلی، شرکت هایی که در بحث آسانسور در کشور فعالیت دارند، به ۳ گروه عمده تقسیم می شوند؛ گروه اول شرکت هایی هستند که خدمات فروش ارایه می دهند که خود آنها واردکننده یا واسطه هستند. این شرکت ها قطعات آسانسور را ارایه می دهند. گروه دوم شرکت هایی هستند که خدمات نصب و راه اندازی آسانسور را بر عهده دارند و نوع کار آنها بیشتر مونتاژ و نصب آسانسور است و گروه سوم شرکت های مشاوره هستند که بیشتر در بحث محاسبات و مشاوره های مربوط به طراحی، به شرکت های نصاب مشاوره می دهند.
▪ و متولی این ۳ بخش کیست؟
ـ این ۳ گروه از شرکت های ارایه دهنده خدمات آسانسور، همه تحت نظارت یک سندیکای مرکزی هستند. این سندیکا تغییر و تحولات مربوط به استانداردهای آسانسور، سیاست گذاری ها و به طور کلی مواردی مثل تمدید پروانه و ارایه مجوزهای مونتاژ را بر عهده دارد. اعضای این سندیکا نیز معمولا از فعالان همین حوزه انتخاب می شوند.
▪ آماری هم از شرکت های فعال در این زمینه وجود دارد؟
ـ آمار دقیقی از تعداد این شرکت ها در دست نیست ولی طبق برآورد در شهری مثل تهران حدود ۶ هزار شرکت فعال در زمینه آسانسور وجود دارد که البته متاسفانه از این تعداد تنها حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ شرکت دارای مجوز فعالیت از وزارت صنایع هستند. باقی این شرکت ها به صورت غیرمجاز فعالیت می کنند که باعث رکود بازار کار شرکت های دارای مجوز شده اند. دلیل اصلی ازدیاد این شرکت های بدون مجوز هم نبود نهادی قدرتمند برای نظارت بر کار آنهاست. آنها صرفا به دلیل ارایه خدمات با قیمت های بسیار پایین به فعالیت خود ادامه می دهند که می تواند در آینده مشکلات زیادی را برای مردم ایجاد کند.
▪ چه مشکلاتی؟
ـ اولین مشکل این است که این شرکت ها تنها در صورتی می توانند با قیمت پایین خدمات ارایه دهند که از تجهیزات و لوازم نامرغوب استفاده کنند و این موضوع تنها یک سوی این ماجراست. از سوی دیگر وقتی شرکت های بدون مجوز وارد بازار رقابت با شرکت های دارای پروانه و مجوز می شوند، مردم به دلیل ناآگاهی از موارد مربوط به کیفیت، استانداردها و ایمنی، خواه ناخواه به سمت شرکت های بدون مجوز جذب می شوند و در این حالت ۳ راه بیشتر برای شرکت های دارای پروانه که متعهد به استفاده از تجهیزات مرغوب هستند باقی نمی ماند، یا باید سود ۲۰ درصدی متعارف را به دلیل رقابت ناسالم تا ۵ درصد کاهش دهند که این کار مستلزم فعالیت بسیار زیاد و به دست آمدن درآمد بسیار ناچیز است، یا باید تعهد و وجدان کاری را رها کنند و وارد بحث تقلب و کالای نامرغوب شوند یا اینکه کلا از این حوزه خارج شوند. درواقع شرکت هایی که با مجوز و پروانه معتبر در حوزه نصب و راه اندازی آسانسور فعالیت می کنند، تنها به واسطه سابقه کاری مناسب و صرفا با تعداد معدودی از سازندگان ساختمان که به کیفیت و استانداردها آگاهی دارند و قبلا با آنها کار کرده اند، فعالیت می کنند. یعنی شرکتی که تا پیش از این می توانست در سال بیش از ۳۰ پروژه را به عهده بگیرد، با این وضعیت باید تنها به ۱۵ پروژه و گاهی کمتر از آن دلخوش باشد و این به هیچ وجه دارای صرفه اقتصادی نیست.
▪ معمولا این شرکت های دارای پروانه،
▪ معمولا این شرکت های دارای پروانه، کدام راه را انتخاب می کنند؟
ـ این موضوع نمی تواند یک پژوهش آماری تلقی شود ولی وقتی فردی با عنوان ساختمان ساز به ما مراجعه می کند و می گوید: «این آسانسور فقط یک ماه کار کند کافی است»، چطور باید انتظار ارایه کیفیت بالا از شرکت ها داشته باشیم. متاسفانه برخی از این افراد که بیشتر با نام «بساز، بفروش» در جامعه شناخته می شوند، برای سود بیشتر و پرداخت هزینه کمتر، هر نوع تقلبی را انجام می دهند و کمترین توجهی به امنیت استفاده کنندگان بعدی آن نمی کنند.
▪ پس این آسانسورها ایمن نیستند!
ـ ببینید؛ در یک آسانسور لااقل ۴۰ فاکتور ایمنی وجود دارد که اگر هر کدام از این فاکتورها عمل نکنند، بعدی آن را پوشش می دهد. مثلا یک مورد معمول آن این است که وقتی در یک آسانسور به صورت کامل بسته نمی شود، آسانسور تحت هیچ شرایطی نباید حرکت کند زیرا همواره فرض بر این است که کسی بین در آسانسور گیر کرده است. اما برخی از دوستان می آیند و این قفل های ایمنی را که هر کدام ۳ مدار ایمنی را شامل می شود، به اصطلاح پل می کنند. جالب این است که برای این کار بر سر مالک منت هم می گذارند که با این کار گیر کردن بی دلیل آسانسور را رفع می کنند و فکر می کنید در این مواقع چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد. اگر به آمارها دقت کنید خواهید دید که بسیاری از مرگ ها و قطع عضوها در رابطه با آسانسور تنها به همین دلیل رخ داده است.
▪ همه خریداران آسانسور که «بساز بفروش» نیستند. آنها چرا به این موارد توجه ندارند؟
ـ مساله آسانسور یک مساله کاملا تخصصی است و هر کسی نمی تواند از زیر و بم آن اطلاع داشته باشد. خریدار آسانسور به دنبال تخفیف است و وقتی من فروشنده به او اطمینان می دهم که با همین قیمت پایین بهترین کیفیت را به او ارایه داده ام او هم اعتماد می کند. خریدار از کیفیت و مرغوبیت تجهیزات مربوط به آسانسور اطلاعی ندارد و با وعده های فروشنده تنها از این موضوع خوشحال است که به عنوان نمونه ۲ میلیون تخفیف گرفته است. اکثر خریداران و سازندگان هیچ اطلاعی از آسانسور ندارند و تنها به فروشنده اعتماد می کنند. این فروشنده است که تعیین می کند از چه کالاهایی و با چه کیفیتی استفاده کند. ما در آسانسور بیش از ۳۰۰ قطعه داریم که هر یک انواع و کیفیت های گوناگونی دارند. ما به عنوان ارایه کننده خدمات می توانیم در هر یک از این قطعات دست ببریم و غیر از خود ما هم کسی متوجه این موضوع نخواهد شد.
▪ نظارتی بر این مساله وجود ندارد؟
ـ از زمان شروع پروژه نصب و راه اندازی آسانسور، نه از وزارت صنایع، نه از شرکت بازرسی استاندارد آسانسور و نه از سندیکا، هیچ نظارتی وجود ندارد. اما زمانی که سازنده می خواهد پایان کار ساختمان را بگیرد، قانون او را موظف کرده که تاییدیه آسانسور خود را از سندیکا بگیرد. درواقع سندیکا یک مجموعه شرکت به نام شرکت بازرسی استاندارد آسانسور را در کنار خود دارد که وظیفه آن رسیدگی به کیفیت آسانسور در کشور است. یعنی این شرکت باید بعد از پایان عملیات راه اندازی آسانسور تست هایی را در مورد استاندارد های آن انجام دهد.
▪ پس چطور موارد تقلب کشف نمی شوند؟
ـ این نظارت ها باید بتوانند تقلب های برخی از این شرکت ها را تشخیص بدهند ولی گلایه همیشگی من از بازرسان شرکت بازرسی در همین مورد است. من فکر می کنم وظیفه اول این بازرسان این باشد که اجناس نامبرده شده در فهرست شرکت خدماتی نصب کننده آسانسور را با اجناس به کار برده شده در آسانسور تطابق دهند تا واقعا از همان اجناس استفاده کرده باشد. متاسفانه این موردی است که در تطابق اکثر فهرست ها با تجهیزات به کار برده شده دارای اختلاف و اشکال است. اگر من فروشنده خدمات در فهرستم نوشته ام موتور گیربکس فلان مارک از فلان کشور و با این مشخصات کیلووات، سرعت و... موظفم همان کالا را نیز در آسانسور به کار ببرم ولی متاسفانه این مساله در کمتر موردی از موارد، تطابق داشته است و باز متاسفانه من در این مدت حتی یک بازرس راندیده ام که وارد چاه آسانسور من شود و فهرست مرا با نمونه نصب شده، مطابقت دهد. یعنی در همان مرحله آخر هم که بازرس می آید و باید بر کار انجام شده من نظارت داشته باشد، این اتفاق به شکل صحیحی نمی افتد. پس من ارایه دهنده خدمات با اطمینان کامل از عدم بازرسی به راحتی با هر کیفیتی که مدنظر خودم بود کار خواهم کرد و این چندان درست به نظر نمی رسد.
بازرسی که برای بررسی می آید به ضدزنگ زده شده روی قطعات دقت می کند ولی نگاه نمی کند که ببیند سیستم پاراشوک (نگهدارنده اضطراری کابین آسانسور در مواقع سقوط) روی این آسانسور نصب شده یا نه. به نظر شما این بازرسی چه مفهومی پیدا می کند وقتی بازرس تنها به پرسیدن این موضوع که «آیا پاراشوک شما کار می کند؟» کفایت می کند و با جواب مثبت نصب کننده جلوی گزینه «تایید شد» را تیک می زند؟ آیا مفهوم نظارت، این است؟!
آمار حوادث آســانــســـــور
۲ کارگر نگون بخت در حال جابه جایی لوازم خانگی، یخچال و کمد را داخل کابین قرار دادند و چون خودشان جا نمی شدند، با یک اشتباه مرگبار، سوار بالای کابین شدند! این بنده های خدا احتمالا نمی دانستند که حداکثر فاصله سقف کابین تا کف موتورخانه بالا فقط ۰۸ سانتی متر است. پس از آنکه آنها این کار را انجام دادند، یک خانم در طبقات فوقانی دکمه را زد تا آسانسور بالا بیاید و متاسفانه چند لحظه بعد، آنها له شده بودند ! بالای کابین چند دکمه وجود دارد که به آنها سری استپ می گویند و در شرایط اضطراری، زمانی که کسی آنجا گیر افتاده باشد، می تواند با فشار دادن یکی از این دکمه ها، سیستم برق را کلا قطع کند. اگر آن کارگرها هم از این موضوع اطلاع داشتند، می توانستند جان خود را نجات بدهند.
نمونه اخیر حوادث آسانسور، مربوط به مرحوم کاظم برگ نیسی، نویسنده و مترجم کشورمان، است که در اواخر تیرماه در پی سقوط آسانسور به کما رفت و در بخش مراقبت های ویژه (آی سی یو) بستری شد و ۳ روز بعد از دنیا رفت. او وقتی از محل کار خود قصد بازگشت به خانه را داشته به دلیل خراب بودن آسانسور و متوقف بودن اتاقک آن در طبقه اول، به محض ورود به آسانسور، از طبقه ششم به پایین سقوط کرده.
براساس آخرین آمارها بیش از ۰۰۲هزار آسانسور و پله برقی در سراسر ایران نصب شده که این ارقام هر روز در حال افزایش است. عدم توجه در نصب استاندارد و رعایت پاره ای نکات ایمنی از سوی نصابان و حتی استفاده کنندگان بدون شک می تواند خطرات جانی و جرحی بسیاری برای هموطنان عزیز ایجاد کند، حوادث دردناکی که به شدت موجب نگرانی است. مروری برعلل و آمارهای این حوادث قابل تامل است:
۱) شمار وقوع حوادث آسانسور که از سوی آتش نشانی تحت پوشش قرار می گیرند، به ترتیب از سال ۱۸ تا سال ۵۸ سیر صعودی داشته است؛ به طوری که در سال ۱۸، ۹۸۶ حادثه، سال ۲۸ ، ۸۹۸ مورد، سال ۳۸ ، ۹۳۹ مورد، سال ۴۸ یک هزار و ۵۶ حادثه و سال۵۸ ، یک هزار و ۲۵۲ حادثه آسانسور تنها در تهران رخ داد که در سال ۵۸، ۰۳ فوتی و مجروح و در سال ۴۸، ۵۳ نفر و سال ۳۸، ۰۳ مجروح و کشته به همراه داشت.
۲) آمار حوادث آسانسور در سال۶۸ به یک هزار و ۷۲۵ مورد رسید که بر اثر آن ۵۳ تن کشته و زخمی شدند. در عین حال این آمار در سال۷۸ افزایش پیدا کرد، به طوری که در این سال به ۳هزارو۰۰۲ مورد رسید که تعداد کشته و زخمی شدگان این حوادث نیز حدود ۰۷ تن بوده است.
۳) نکته ای که بیش از همه نگران کننده است، افزایش این حوادث است؛ به طوری که آمار حوادث آسانسور در سال۷۸ نسبت به مدت مشابه سال۶۸، افزایش ۲برابری را نشان می دهد. میزان حوادث آسانسور در ۳ماهه اول سال ۸۸ حدود ۳۳۲ مورد بوده که براساس آن ۴ تن کشته و زخمی شدند. تنها در اردیبهشت ماه ۸۸، ۷۹۱حادثه رخ داده که این حوادث یک کشته نیز در پی داشت. این در حالی است که صدها نفر هم توسط آتش نشانان از این حوادث جان سالم به در بردند.
۴) هر چند موضوع قطع برق در بروز این حوادث تاثیرگذار بود، اما اگر قطعی برق در کشورهای دیگر را هم مورد مقایسه قرار دهیم، نباید این موضوع به بروز این تعداد حوادث در آسانسورهای پایتخت منجر شود.
۵) محبوس شدن افراد در زمان قطع برق آسانسور و سقوط کابین، رایج ترین نوع حادثه آسانسور است. این در حالی است که آسانسورها باید به سیستم بلک اوت مجهز باشند تا در زمان قطع شدن برق، کابین، هم تراز یک طبقه متوقف شود.
۶) سوار شدن بیش از حد در آسانسور، تعویض قطعات آسانسور با قطعات غیراستاندارد، عدم مهارت تکنسین های تعمیرکار نیز از جمله علل وقوع حوادث آسانسور هستند. زمانی که افراد داخل آسانسور بیش از حد ظرفیت مجاز آن باشند، در آن زمان آسانسور دچار حالت پاراشوت به معنی توقف غیرطبیعی میان طبقات می شود. بیشتر این حوادث در ساختمان هایی که ظرفیت آسانسور آنها پایین بوده و حجم استفاده زیاد است، رخ می دهد.
۷) وجود نداشتن قطعات مرغوب در آسانسورهای امروزی از دیگر علت های شایع در سقوط آسانسورهاست. قطعات وارداتی آسانسور تنها دارای CE مبدا بوده و بدون انجام هیچ گونه تست ایمنی داخل کشور استفاده می شود. CE قسم نامه ای است که طی آن تولیدکننده به کیفی بودن محصولش متعهد می شود و طبیعتا اظهار خود تولیدکننده برای تضمین ایمنی و کیفیت یک محصول کافی نیست.
۸) در همه آسانسورها مدار برقی وجود دارد که تا در آسانسور بسته نشود برق در آسانسور جریان نیافته و آسانسور حرکت نمی کند. گاهی اوقات در بعضی تعمیرات از اتصال کوتاه استفاده می کنند و این چرخه را بر هم می زنند که همین باعث بروز حادثه می شود.
۹) لوازم و قطعات یدکی باید براساس استاندارهای معتبر و دارای کیفیت لازم باشند و به ویژه سیستم های ایمنی در آسانسورها از قبیل پاراشوت و بلک اوت باید به درستی تعبیه شوند.
۱۰) شکستگی قرقره ها، کشش نداشتن و ضعیف بودن سیم و کابل بالا و پایین بر و نیز سوختن منبع برق از جمله مواردی است که در بعد طراحی و نصب غلط باعث بروز حادثه در آسانسورها می شود .
ناگفته های آسانسور - پیمان صفردوست - روزنامه سلامت ( www.salamat.ir )