باید برای زلزله فکری کرد
کشور ما کشور زلزله‌خیزی است و زلزله‌های بزرگ در این کشور کم رخ نداده. این مساله نشان می‌دهد که توجه کردن به پایداری ساختمان در برابر زلزله، یک ضرورت اصلی است. اگرچه در سال‌های اخیر بلندمرتبه‌سازی در کشور رونق فراوانی یافته اما اغلب، ساخت و سازها به‌صورت سنتی انجام پذیرفته و تنها با بزرگ کردن ابعاد یک ساختمان سنتی دو یا سه طبقه اقدام به ساخت بناهای بیست طبقه و یا بلندتر شده است. واضح است که با تکیه بر روش‌های سنتی نمی‌توان ساختمان بلندی که در برابر زلزله‌های مخرب مقاوم باشد، ساخت. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با راهکارهایی که مقامات و مسوولان ایرانی برای مقاوم‌سازی ساختمانها در مقابل زلزله به کار گرفته‌اند، پای صحبت‌های مهندس محمدرضا اردلانی نشستیم.
▪ جناب مهندس بافت‌های فرسوده در کشور ما بسیار زیادند و در مقابل زلزله بسیار آسیب‌پذیر، چه راهکارهایی برای مقاوم سازی آنها تاکنون در پیش گرفته شده است؟
ـ در چند سال اخیر بزرگ‌ترین کاری که انجام داده‌ایم قبولاندن این موضوع به مردم بوده که بیشتر خانه‌ها جزو بافت فرسوده است و همین اخطار و آماده باش که مردم از نظر فرهنگی بپذیرند که خانه‌هایشان جزو بافت فرسوده است و باید برای آن کاری انجام دهند، بالاترین کاری بوده است که به ثمر نشسته است. در راستای این موضوع سازمان‌های دولتی نقشه‌هایی از بافت فرسوده تهیه کرده‌اند و به مردم نشان داده‌اند. در واقع وظیفه دولت نشان دادن خطرات احتمالی و ارایه دادن راه‌حل است. دولت تک‌تک خانه‌ها را دوباره نمی‌سازد بلکه زمینه را فراهم کرده، زیرساخت‌ها را روشن می‌کند، محدوده خطر را نشان داده و به مردم تاکید می‌کند در چه ناحیه‌ای از خطر قرار دارند. سازمان‌ها و نهادهای دولتی تنها نوع خطر و میزان در خطر بودن را اطلاع می‌دهند و در نهایت راهکارهای پیشگیری از خطر وکاهش عوارض را معرفی می‌کنند. هم‌اکنون مردم با فرهنگ این موضوع که خانه فرسوده باید تغییر کند آشنا شده‌اند و این بالاترین پیروزی این چند مدت اخیر بوده است. در تهران و در اکثر شهرهای بزرگ ایران، پلاک‌های فرسوده و محدوده آنها مشخص و طرح‌های عمرانی برای آنها نشان داده شده است. دولت نیز با ارایه تخفیف‌هایی در عوارض ساخت و اختصاص وام به بافت فرسوده برای نوسازی قدم‌های موثری برداشته است. باقی مساله به همت مردم باز میگردد. باید مردم از این تسهیلات استفاده کرده و خانه‌های قدیمی را بکوبند و طبق استانداردهای جدید خانه‌های نو بنا کنند.
▪ آیا ساختمانهای نوساز ما با وجود نیروهای غیرمتخصص فعال در برابر زلزله مقاوم‌اند؟
ـ اینکه فکر کنیم ساختمانهای ما و افرادی که دارند ساختمان می‌سازند افرادی بدون خطا هستند، یک خوش خیالی است ولی اینکه بگوییم هیچ اتفاقی نیفتاده و ساختمانهای نوساز هم در برابر زلزله نامقاوم است هم درست نیست. پیشرفت‌های زیادی داشته‌ایم اما تا هدف نهایی نیز راه طولانی مدتی باقی مانده است. مصالح ساختمانی ما هم‌اکنون بسیار مرغوب شده است. مدت‌هاست مردم می‌دانند که ساختمانها باید از روی نقشه ساخته شود. مهندس ناظر آن را چک کند، از روی کاغذ ما تقریبا بی‌عیب هستیم ولی در مرحله اجرا به دلیل سودآوری که صنعت ساختمان در بخش منازل مسکونی و آپارتمان‌سازی دارد متاسفانه هر کس سودجو و فرصت طلب‌تر بوده به آن گرایش یافته و سعی کرده تا جای ممکن از هزینه‌ها بکاهد. ما در بخش ساختمانهای بیمارستانها، وزارتخانه‌ها و... چون افراد سازنده بساز بفروش نیستند، کمترین خطا را می‌بینیم، در حالی که بیشترین خطا مربوط به کسانی است که در حوزه منازل مسکونی به عنوان بساز بفروش کار می‌کنند. متاسفانه باید گفت ناامن‌ترین ساختمانهای ما همین منازل مسکونی است.
▪ طرح اتاق ایمن چیست؟ آیا در ایران اجرایی شده و مفید بوده است؟
ـ من اطلاعات زیادی در این زمینه ندارم اما می‌دانم که نه بسیار پیچیده است نه یک ابتکار شگفت‌انگیز. متاسفانه ساختار ثبت اطلاعات در مملکت ما مشکلاتی دارد که به خیلی مسایل و خطرات منجر می‌شود. مسایلی که در دنیا به ثبت رسیده در ایران با چند دستکاری اساسی مجددا بارها و بارها به ثبت می‌رسد. اتاق ایمن قبلا به ثبت رسیده است. برخی اجرا کرده‌اند و برخی اجرا نکرده‌اند. بحث چندان علمی نیست و پس از ۶ سال بحث ٬ مجامع حرفه‌ای آن را چندان جدی نگرفته‌اند.
▪ متولی زلزله در ایران چه ارگانی است؟
ـ زلزله متولی خاصی ندارد. وقتی اتفاق افتاد، برخی سازمان‌ها را درگیر می‌کند. اصلی‌ترین آن سازمان‌های مدیریت بحران هستند بعد وزارتخانه‌هایی که حافظ جان مردم‌اند مثل بهداشت و درمان و بعد وزارتخانه‌هایی که حفظ سرمایه را برعهده دارند مثل وزرات مسکن و وزارت راه.
● سوپر فریم راهکار جدید ژاپنی ها مقاوم سازی ساختمانها در برابرزلزله
از نظر کارکرد اقتصادی می‌توان بخش‌هایی از ساختمان را از مصالح سبک بنا کرد اما اسکلتی که بتواند کارکرد درست داشته باشد معمولا وزن قابل ملاحظه‌ای از ساختمان را به خود اختصاص می‌دهد. با افزایش ارتفاع و به تبع آن نیروهای حاصل از زلزله مقاطع باربر ساختمان بسیار بزرگ شده و تکان‌های ناشی از نیروی زلزله، در طبقات فوقانی شدید می‌شود. برای اجتناب از این مسایل، مهندسان ژاپنی روشی تحت عنوان سوپر فریم ابداع کرده‌اند که به عنوان جدیدترین فناوری به مورد اجرا گذاشته شده است.
در این روش ضمن کاهش مقاطع باربر، با پیش‌ساخته کردن ستون‌ها و همچنین کنترل حرکت ساختمان در حین زلزله و جذب انرژی به وسیله میراگرهای هیدرومکانیکی، یک ساختمان مطمئن از نظر رفتار در برابر نیروها و بسیار مناسب برای سکونت ساخته می‌شود.
● ساختمان فلزی یا بتن آرمه
در ژاپن ترجیح می‌دهند که ساختمانهای مسکونی را با اسکلت بتن‌آرمه بنا کنند. اسکلت فلزی بیشتر برای اجرای ساختمانهای اداری و تجاری، ایستگاه‌ها و... مورد استفاده قرار می‌گیرد. دلیل انتخاب اسکلت بتن آرمه، برای ساختمانهای مسکونی ارزان‌تر، مقاوم‌تر در مقابل سوانح آتش‌سوزی و انفجار، کم بودن انتقال صوت بین طبقات و جذب‌کننده نیروهای زلزله و اسکلت است.
● ساخت یک خانه ضدزلزله در آلمان به سبک معماری ایرانی
در زلزله علاوه بر فشاری که از بالا برخانه وارد می‌شود، نیروهای جانبی هم وجود دارند که بر خانه از پهلو فشار می‌آورند. به گفته پروفسور دیتریش هوبورن، مدیرگروه مهندسی ساختمان در دانشگاه ووپرتال خانه باید در برابر این نیروهای جانبی منعطف باشد. به این منظور در ساخت اسکلت یک خانه ضد زلزله باید مفصلی خانه را با زمین مربوط کند. در نتیجه خانه روی زمین خیلی نرم این‌سو و آن‌سو نوسان دارد و در مقابل تکان‌های شدید منعطف است.
وی در توضیح مدل ضدزلزله ساخته شده توسط مهندسان آلمانی و دانشجویان ایرانی و تکنیک‌های به کار رفته در آن گفت: «چون زمین لرزه بارها ساختمان را تکان می‌دهد، طراحی باید به گونه‌ای باشد که ساختمان بتواند، همچون فضایِ حائل در جلو و عقبِ خودرو که هنگام تصادف با گرفتن ضربِ برخورد حتی‌الامکان سرنشینان را از آسیب مصون می‌دارد، بارها با انعطاف همراه این تکان‌ها حرکت کند بدون اینکه خراب شود. در خانه‌های اسکلت‌دار، تیرچه‌ها افقی قرار می‌گیرند. این مطلب مانع از آن می‌شود که ستون‌های خانه مثل سنگ‌های دومینو بیفتند. سقف‌ها اگر این‌گونه پایین بیایند جای خالی باقی نمی‌گذارند تا آدم بتواند در آنجا تا رسیدن نیروهای امداد زنده بماند.
------------------------------------------------
منبع : روزنامه سلامت