چندی پیش به سفارش دوستان زحمتکش و دلسوزم در هفته نامهء وزین و پر طرفدار سلامت که در حال حاضر پر تیراژ ترین هفته نامهء کشور هم میباشد ٬ مطالبی را برای تبیین شاخصهای سلامتی در کولرهای آبی تدوین نمودم که به لحاظ مشکلات همیشگی کمبود جا در نشریات ٬ حدود نیمی از آن به چاب رسید . حالیه متن کامل این مقاله بشرح ذیل تقدیم میگردد :
شاخص‌هاي سلامتی در كولرهاي آبي
نویسنده : مهندس محمدرضا اردلاني
كولرهاي آبي در حقيقت از تلفيق هنرمندانه و عالمانهء سنت بادگير و حوض‌خانه معماري ايراني با استفاده از فناوري شستشوي هوا (ایرواشر) از مباحث ترموديناميك ، شكل گرفته است. اين ايده را حدود 70 سال پيش جمعي از بزرگان فقيد صنعت و دانشگاه ايراني (در رآس آنها مرحوم مهندس مهدی بازرگان) ، براي اقليم خشك كشور ايران انتخاب و طراحي كرده و به توليد انبوه رساندند.
۱- سيستم كولرهاي آبي بر 3 پايه استوار است : مكش هواي تازه از بيرون ساختمان ، بهسازي هوا (گردگيري و شستشوي هوا + مرطوب كردن + خنك‌‌كردن و كاهش دما) و در نهايت دميدن اين هوا به داخل ساختمان .
۲- ساير وسايل خنك‌كننده هوا (نظير انواع كولرهاي گازي، اسپليت‌ها و انواع فن‌كوئل‌ها در سيستم چيلر) به دليل ناتواني در ورود هواي تازه حامل اكسيژن جديد به داخل ساختمان، در رتبه‌هاي بعد از كولرهاي آبي قرار دارند و همچنان مناسب‌ترين شاخص‌هاي توليد هواي تازهء سالم در اقليم‌هاي خشك و معتدل نظير ايران، در اختيار كولرهاي آبي است.
۳- در آب و هواي خشك كشور ما كه اغلب شهرهاي بزرگ (به ويژه تهران) دچار بحران افزايش ذرات معلق آلودگي و نيز گرد و غبارهاي موسمي جديد هستند، كولرهاي آبي به دليل شستشوي هوا از گرد و غبار و ذرات معلق، مناسب‌ترين وسيله براي كاهش آلودگي هوا در داخل ساختمان‌ها محسوب مي‌شوند و سایر وسايل خنك‌كننده هوا حتي اگر قدرت سرماسازي بيشتري داشته باشند (نظير انواع كولرهاي گازي)، به دليل اينكه نمي‌توانند هوا را از ذرات معلق پاك كنند، در رتبه‌هاي بعدي از نظر تامين سلامت هوا قرار مي‌گيرند.
۴- پوشال‌ها در كولرهاي آبي 2 كارايي اصلي دارند؛ يكي در تامين هواي تازه به عنوان فيلتر ورودي هوا و ديگري تامين رطوبت مورد نياز براي بهسازي هوا . تخلخل و اندازه تراشه‌هاي چوب و وزن و قطر بستر پوشال از عوامل موثر بر كارايي كولرهاي آبي هستند. هر چه تخلخل و اندازه تراشه‌هاي چوب استانداردتر باشد، كل پوشال سبك‌تر و هر چه چوب‌ها غيراستانداردتر و متراكم‌تر باشد، پوشال سنگين‌‌تر خواهند شد . بنابراين بهترين معيار انتخاب پوشال‌ها با رعايت عرض و طول و ضخامت يكسان قطر، سبكي آنها خواهد بود . در هر صورتی باكيفيت‌ترين پوشال‌ها هم فقط براي يك دوره زماني ارزش سلامتی دارند ٬ زيرا به دليل رطوبت و حرارت و گرد و غبار و انواع آلودگي‌ها و عدم تابش نور خورشيد به داخل پوشال‌ها، محل مناسبي براي رشد و تكثير انواع قارچ‌ها و ميكروب‌ها و ميكروارگانيسم‌هاي مضر مي‌شوند. به هيچ‌وجه حتي از نظر اقتصادي نيز هزينه درمان انواع بيماري‌هاي تنفسي، گلودردها، سردردها، سرفه و عطسه‌هاي احتمالي ناشي از عوارض پوشال‌هاي كهنه، با هزينه تعويض پوشال برابري نمي‌كند. ضمن آنكه حتي براي مناطق آلوده، تعويض ماهانه پوشال‌ها و شستشوي بدنه داخل كولرهاي آبي كاري عقلاني است بنابراين سرويس كولر بدون تعويض پوشال معني ندارد.
۵- به اين نكته توجه كنيد كه آب داخل محفظه تشتك كولرهاي آبي پس از مدتي داخل ريه‌هاي شما خواهد شد. هرگونه آلودگي و بوها و ناپاكي‌هاي داخل تشتك كولر را جدي بگيريد. يك كولر آبي سلامت محور ، كولر آبي‌اي است كه آب داخل تشتك آن قابل شرب باشد. انواع روغن، گريس، گرد و خاك، جلبك، قارچ و ميكروب داخل آب تشتك و بدنه كولرها را شناسايي و سرويس‌كار كولر آبي را ملزم كنيد تمام بدنه كولر حتي داخل پروانه آن را هم از هر نوع گرد و خاك و چربي پاك كند.
۶- رطوبت هوا در مناطق مختلف يكسان نيست ولي نياز انسان حدودآ بين 48 درصد تا 60 درصد رطوبت نسبي در هوا میباشد . اگر ميزان رطوبت هوا كمتر از اين مقدار باشد، باعث بروز انواع برونشيت‌ها و بيماري‌هاي حاد و مزمن ريوي و تنفسي مي‌شود و چنانچه رطوبت بيش از 60 درصد باشد، باعث انواع ديگري از بيماري‌هاي تنفسي، پوستي و روماتيسم‌ها خواهد شد . تنظيم ميزان رطوبت موجود در فضاي اتاق‌ها در سيستم كولرهاي آبي به نظر خود شما بستگي دارد. اگر هوا خشك است بايد رطوبتي كه وارد اتاق مي‌شود، نگهداري شود و در صورتي كه هوا مرطوب و دم كرده، بايد زمينه خروج هوا از اتاق را فراهم كرد. بازكردن پنجره و در اتاق لازم است زيرا ضمن برقراري جريان هواي تازه و جلوگيري از دم كردن هوا، باعث افزايش راندمان پروانه و كاهش مصرف برق ساختمان هم خواهد شد. به هر صورت اساس كار كولرهاي آبي ورود هوا از طريق كانال كولر به داخل اتاق و خروج هوا از اطاقها به بيرون است و بستن منافذ اتاق‌ها به هيچ‌وجه صحيح نيست.
۷- سرويس و شستن نمك‌هاي موجود در منافذ در‌‌هاي آهني پوشال‌ها لازم است زيرا ضمن جلوگيري از پوسيدگي، حجم هوادهي و راندمان كولر را بالا خواهد برد. از طرفي در تقسيم رطوبت پوشال‌ها هم تاثيرگذار است. منافذ دوش بالاي پوشال‌ها هم بايد پاك و تميز و عاري از گرفتگي باشد. هر نوع شيب در كولر يا گرفتگي سوراخ‌هاي دوش و آب‌پخش‌كن بالاي پوشال كولرها، باعث كاهش حجم پاشيدن آب روي پوشال‌ها و ورود هواي شستشو داده نشده به داخل ساختمان خواهد شد. ضمن آنكه جريان خنك كردن هوا را هم دچار مشكل خواهد كرد.
۸- در ساختمان‌هاي چندساله، محل قرار گرفتن كولر در پشت‌بام را مورد بازنگري جدي قرار دهيد. اگر مدت‌ها پيش كولر آبي شما در جاي خوبي قرار داشته است، معلوم نيست امروز هم همين‌طور باشد. اطراف كولر نبايد مانعي وجود داشته باشد. ارتفاع ساختمان‌هاي مجاور، فاصله مطلوب كولرها از هم، فاصله آنها از محل ديوارهاي جانبي و تاسيسات روي پشت‌بام و فاصله كولر آبي از كف پشت‌بام در عملكرد آنها موثر است. سايه‌بان بالاي كولر آبي (در صورت نبستن راه رسيدن هواي اطراف) از هزينه‌هاي برق مصرفي ساختمان مي‌كاهد. بهتر است محل كولر آبي را از خروجي ونت ها و دودكش‌ها و هواكش‌هاي اطراف كه محل خروج هواي آلوده يا گرما هستند (توالت، آبگرمكن، حمام....) حتي‌المقدور دور كنيد. پيشنهاد مي‌شود با توجه به جهت باد و موضع ساختمان‌هاي اطراف نسبت به جريان هوا، محل نصب كولر آبي را متناسب با دهانه خروج كانال كولر و جهت باد پشت‌بام در نظر بگيريد تا كولر بهترين راندمان را داشته باشد.
۹- كانال‌هاي انتقال هوا در كولرهاي آبي نقش مهمي در راندمان كولر و سلامت آن دارند. موضوع عايق‌كاري كانال‌هاي مجاور نور آفتاب قابل چشم‌پوشي نيست. بايد در نظر داشته باشيد كه كانال‌هاي پر پيچ‌وخم و طولاني كولرهاي آبي به همان اندازه كه موجب افت فشار و راندمان كولر مي‌شوند، به همان اندازه و مهمتر از آن به افزايش ريسك انباشت قارچ و ميكروب داخل كانال مي‌‌انجامند. سالم‌ترين شكل كانال‌كشي كولرهای آبی٬ غيرافقي و بدون انشعاب بودن آن است. اگر كولر شما، چنين مشكلي دارد میتوانید ساليانه و قبل از بهره‌برداري از كولر آبي، چند قطره از انواع ضدعفوني‌كننده‌هاي مجاز پزشكي (نظير دنتول) را به آب داخل محفظه كولر آبي اضافه کنيد و به مدت 15 دقيقه، كولر‌آبي را با اين مخلوط كار بيندازيد تا ضمن ضدعفوني شدن بدنه داخلي كولر آبي و پوشال‌هاي جديد از انواع قارچ و ميكروب، داخل غشاي كانال‌ها و نقاط كور انشعاب كانال را هم ضدعفوني و ميكروب‌كشي نماید .
۱۰- اگر فقط يك بار هواكش خروجي كولر آبي خود را از محل خود خارج و براي نظافت ملاحظه كرده باشيد، هرگز در سرويسهای سالانه کولر های آبی ، بدون شستشوي كامل دريچه تنظيم هوا، كولر را آماده به كار نخواهيد نمود . حداقل يك بار در سال اين كار را انجام دهيد تا ميزان آلودگي‌ها، چربي و گرد و خاك پشت اين دريچه‌ها را كه وارد ريه‌هاي‌تان خواهد شد، را ٬ كاهش دهيد.
۱۱- زمان و ساعت استفاده نيز در راندمان و سلامت كولر آبي موثر است. در اوج ساعات تابش خورشيد، روشن كردن كولر آبي يعني دميدن هواي گرم و گازهاي داخل محفظه كولر به داخل اتاق‌ها. بهتر است قبل از ساعت‌هاي اوج تابش نور خورشيد، كولر آبي روشن شده و مورد استفاده قرار گيرد تا بتواند در ساعت اوج تابش خورشيد مقداری داخل محفظه خود را خنک کرده باشد . در غیر اینصورت و با روشن کردن کولر در اوج ساعات تابش خورشید بهره وری مناسبی از کولر در ساعت اولیه انتظار نداشته باشید .
۱۲- آلودگي صوتي در كولرهاي آبي موضوع مهمي است كه منشاء آن يا عملكرد دينام و تسمه پروانه است يا عملكرد پمپ آب. با سرويس به موقع و رگلاژ اين موارد، مهار آلودگي صوتي امكانپذير خواهد بود. از طرفي يكي از كاركردهاي مهم اتصال برزنتي كولر آبي به كانال‌هاي پشت‌بام، جلوگيري از انتقال لرزش بدنه و آلودگي صوتي به داخل ساختمان است. بهتر است اين موضوع را در سرويس‌هاي دوره‌اي كولرهاي آبي مدنظر قرار دهيد. آلودگي برزنت اتصال كولر به كانال هم بايد رفع شود تا هواي سالم‌تري به داخل ساختمان تزريق شود.
۱۳- خطر برق‌گرفتگي براي كساني كه تجربه لازم براي سرويس كولرهاي آبي ندارند، جدي است. به هيچ‌وجه بدون تجربه لازم، به مدارها و كليدهاي برقي كولرهاي آبي دست نزنيد. هر اشتباهي در جابجايي فازها مي‌تواند باعث مرگ سرویس کار شود.
۱۴- لزومي ندارد همیشه و به طور دایم هواي تمام نقاط داخل ساختمان به يك اندازه ثابت با كولر خنك شود. براي راندمان بهتر كولرهاي آبي، بهتر است از امكانات كاهش يا افزايش ميزان هوا و جهت‌دهي به خروج هوا از دهانه كانال كولر استفاده كنيد. عاقل‌ترين مصرف‌كننده‌هاي كولرهاي آبي كساني هستند كه همواره در طول روز و هفته از امكان باز و بسته كردن دريچه‌هاي هوا در اتاق براي تنظيم هواي مورد نياز در اتاق‌هاي مهمتر بهره مي‌برند. اين درست نيست كه سال به سال تنظيمات دريچه كولر را تغيير ندهيد. يعني حضور، عدم حضور و تعداد مصرف‌كننده در طول روز و شب در هر جاي اتاق و ساختمان براي شما يكسان بوده است؟
۱۵- در نهايت اينكه هواي خوب داراي 3 ويژگي : هواي تازه حامل اكسيژن جديد+ دماي مطلوب + رطوبت مناسب است. اگر مي‌خواهيد يك وسيله جديد سرمايشي براي محل سكونت يا كار خود انتخاب كنيد، پس از بررسي محل و اقليم خودتان، به فراهم سازی 3 عامل بالا به اندازه مسائل اقتصادي يا مد و چشم و هم چشمي توجه كنيد. يادتان باشد اگر يكي از عوامل را فداي ديگري كنيد، اين چشم‌پوشي در درازمدت براي سلامت شما و اطرافيانتان گران تمام خواهد شد
------------------------------
والسلام