نبايد آب در دل بيمار تكان بخورد!
آيين‌نامه طراحي ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد 2800)، تعدادي از ساختمان ها را در رديف با اهميت خيلي زياد قرار داده است. اين ساختمان ها بايد بتوانند پس از وقوع زلزله شديد قابليت استفاده بي وقفه داشته و خدمت رساني خود را حفظ كنند. ازجمله اين ساختمان ها بيمارستان ها هستند.
اجزا و سيستم‌هاي غيرسازهاي شامل مواردي است كه پس از ساخت سازه اصلي، به بيمارستان اضافه شده است . بايد توجه داشت اجزاي غيرسازهاي ، به ويژه تاسيسات و تجهيزات بيمارستاني ٬ وارداتي بوده و تهیه اكثر آن ها هزينه بالايي را در بر مي‌گيرد؛ از اين رو لزوم توجه به سرويس دهي آن ها حائز اهميت است. بنابراين، ممكن است پس از يك زلزله ظاهر بيمارستان آسيب جدي نديده باشد؛ اما به‌دليل آسيب جدي اجزاي غيرسازهاي قابليت خدمت‌رساني نداشته باشد.
از آن‌جا كه آيين‌نامه‌هاي زلزله، در دنيا كمتر به ايـن موضوع پرداخته اند، لزوم توجه به اين مساله اجـتـناب ناپذيـــر اســـت. بـــه طـــور كــلـــي اجـــزا و سـيـسـتـم‌هـاي غـيرسازه اي شامل اجزاي معماري، مكانيكي، مخابراتي، الكتريكي و تجهيزات درماني هستند. اين اجزا شامل ديوارهاي غيرباربر، پانل ها، ديــوارهــاي بــاربــي ٬ سـقــف هـاي مـعـلـق ٬ پـنـجـره هـا، تـجـهـيـــزات تــهـــويـــه مــطــبـــوع، ديـــگ هـــاي بــخـــار، آسـانـسـورهـا، ژنراتورهاي برق اضطراري، مخازن ذخيره مايعات، دستگاه هاي مخابراتي و تجهيزات و ابزار بهداشتي- درماني هستند.
مـطـــالـعــات نـشــان مــي‌دهــد؛ فـقــط 15% هزينه ساخت بيمارستان‌ها به المان هاي سازه اي اختصاص دارد ٬ در حالي‌كه 85% كل هزينه ها متعلق بـه اجـزاي معماري، مكانيكي، الكتريكي و مخازن ذخـيـره سـازي اسـت. هـمـچـنـيـن هـزيـنـه تـجهيزات بيمارستاني و دستگاه هاي خاص درماني مي تواند به هزينه هاي قبلي اضافه شود.
تكان‌هاي شديد سازه بيمارستان منجر به وقوع حـركـات مـخـاطـره آمـيـزتـر در اجـزاي غـير سازه‌اي خواهد شد. از اين رو خسارات ناشي از اين اجزا در هـر بـيـمـارسـتـاني امكان وقوع دارد.
اهم دلايل توجه به اجزاي غيرسازهاي بيمارستان ها نسبت به ساختمان هاي معمولي بشرخ ذیل است:
تـجـهـيـزات بـيـمـارستاني و امكانات آنها بايد قـابـلـيـت خـدمـت رسـانـي(سـرويـس‌دهـي) بـي‌وقفه داشته باشند.
هـزيـنـه اجـزاي غـيـرسازه اي به قيمت كل يك بـيـمـارسـتـان، در مقايسه با ساير ساختمان ها بسيار زياد است.
شـبـكـــه‌هـــاي پــيــچــيـــده‌اي نــظـيــر تـجـهـيــزات الـكتريكي، مكانيكي، توانبخشي و تجهيزات گران قيمت، نقش اساسي را به‌هنگام مراقبت‌هاي ويژه ايفا مي كنند.
نـاتواني اجتماعي بيماران در بيمارستان ها در پناه‌گيري و حفاظت از جان خود.
درس آمـوخـتـه شـده از زلـزلـه‌هـاي گـذشته نظير زلزله كوبه ژاپن (1995)، نشان داد كه در بسياري از بــيــمارســتان ها، ســقـــوط قــفــســـه‌هـــا، حـــركـــت دستگاه‌هاي چرخدار و غير چرخدار، به هم ريختن دفـاتـر درمـانـي و اداري و تـجـهـيـزات آزمـايشگاهي مـهار‌نشده اتفاق افتاده است. دستگاه هاي سنگين پزشكي نظير MRI، اشعه Xو تجهيزات توموگرافي به ميزان 30 تا 100 سانتي متر جابجايي را نشان دادند. آسـيــب ديــدگــي شــديـد تـجـهـيـزات آنـژيـوگـرافـي و خسارات ثانوي به ساير تجهيزات نيز مشاهده شده بود.
حساسيت اجزاي غيرسازهاي به لحاظ رفتاري نسبت به شتاب يا تغييرمكان می‌تواند بررسي شود. اجــزاي حـســاس بــه شـتــاب بــه نـيـروهـاي ايـنـرسـي حساس هستند و خسارت وارده بر آن ها نيز ناشي از ايـن نـيـروهـا اسـت؛ اين اجزا به تغييرشكل حساس نيستند. اين اجزا عموما شامل اجزاي غيرسازه اي مكانيكي و تجهيزات پزشكي - درماني هستند.
اجزاي حساس به تغييرشكل علاوه بر حساس بـودن بـه شـتاب، به تغييرشكل ناشي از تغييرمكان جـانـبـي سـازه نيز حساس هستند و خسارت وارده بــر‌آن هـا نـاشـي از ايـن تـغـيـيـرشـكـل اسـت . عـمـومـا اجــزاي غـيــرســازه اي مـعـمــاري در ايـن گـروه قـرار مي‌گيرند.
چــون تـغـيـيــرشـكــل‌هـاي ايـجـاد شـده در اجـزاي غـيـرسـازهاي بـا تـغـيـيـر شـكـل‌هـاي سيستم سازه‌اي مرتبط است؛ از اين رو تغييرمكان‌هاي نسبي و كلي طـبـقــات بــايـد تـعـيـيـن شـود. در يـك سـطـح لـرزه‌اي مـشـخــص، اگــر مـقــدار نـيــاز)demand( يـك عـضـو غـيـرسـازهاي (مـثلا قطعات پيش ساخته) از مقدار ظرفيت capacity() آن عضو بيشتر شود، آن عضو آسـيـــب ديـــده و بــايــد بـهـســازي شــود.
بــر اســاس تجربيات گذشته، تعدادي روش كاربردي جهت كاهش آسيب پذيري پيشنهاد مي شود:
همچنين ارزيابي آسيب پذيري اجزاي غير سازه‌اي كه به روش تحليلي(دقيق) نيز صورت گيرد نياز به اسـتـفـــاده از دســتـــورالــعــمـــل هـــاي مــعـتـبــر اســت. آيـين نامه زلزله ايران (اســتانـــدارد2800) و دستورالعمل بهسازي(نشريه360) از آن جمله اند. تـحـلـيـل بـايـد در دوسـطـح لـرزه اي ايـمـنـي جاني و قـابـلـيـت اسـتـفاده بي وقفه انجام شده ومقادير نياز اجـزا بـا مـعـيـارهـاي پذيرش مربوطه مقايسه شود.
مراحل تحليلي اجزاي غير سازه اي به شرح زير است:
انتخاب سطح عملكرد و ميزان سرويس دهي
ليست كليه اجزاي مورد مطالعه
فهرست اجزاي ساختمان و محل قرارگيري آنها
طبقه بندي ميزان خطر پذيري اجزا
درجه اهميت اجزا
تعيين درجه آسيب پذيري اجزا
انتخاب روش هاي تحليل اجزا
تحليل كمي اجزا
برآورد هزينه ها
طرح بازسازي يا بهسازي اجزا
شروع اجراي كاهش خطر پذيري اجزا
در ايـــن مــطـــالــعـــه اجــمـــالـــي، لـــزوم تـــوجــه بــه رفتاراجزاي غيرسازهاي هنگام وقوع زلزله اشاره شـد. بـا تـوجـه بـه لـرزه‌خـيـزي بالاي شهر تهران و وجود بيمارستان‌هاي متعدد، لزوم كنترل دقيق‌تر اجــزاي غـيــر ســازه‌اي بـيـش از سـايـر نـقـاط كـشـور احساس مي شود. از سوي ديگر مي توان علاوه بر كـاهش آسيب‌ديدگي اجزاي غير سازه‌اي، هزينه واردات تجهيزات پزشكي را كاهش داد. پيشنهاد مـي شـود از طـريـق مـراجـع مـتـخـصـص، لـزوم نـيـاز بهسازي قطعات غير سازه‌اي بررسي شود.
منابع
1-آيين نامه طراحي ساختمان ها در برابر زلزله، ويرايش سوم، 1385
2-آسـيـب پـذيـري لـرزه اي اجـزاي غـيرسازه‌اي بـيـمـارسـتـان ها و ضرورت بهسازي آن ها، محمد قـاسـم وتر، پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مـهـنـدسـي زلـزلـه،چـهـارمـيـن كـنـفـرانـس مـهـنـدسـي زلزله، 1382
3-دسـتورالعمل بهســـازي لـــرزه اي ســاخـتـمـان‌هـاي مـوجـود( نـشـريـه 360)، مـعـاونـت بـرنـامـه ريـزي و نـظارت راهبردي رئيس جمهور، دفتر امور فني و تدوين معيارها
به نقل از : ماهنامه تخصصی مهندسی پزشکی ایران- شماره 102 ، سال 9