كندوكاو در ميان پرونده‌ي قديمي‌ترين بيمارستانهاي ايران
بيشتر مردم به كاربري بيمارستان‌ها و مراكز درماني توجه دارند، اما نسبت به ساختمان‌هايي كه در آنها بهبود مي‌يابند و دردشان آرام مي‌شود، بي‌توجه‌اند. به همين دليل، اطلاع دقيقي درباره‌ي قديمي‌ترين بيمارستان‌ها در اختيار نيست.
18 فروردين‌ماه در تقويم رسمي كشور به نام «روز سلامتي» (روز جهاني بهداشت) نامگذاري شده است. به همين مناسبت، توجه به اين‌كه ايده‌ي ساخت قديمي‌ترين مركز درماني در ايران از كجا شكل گرفت، ضرورت دارد.
درباره‌ي وجود قديمي‌ترين مركز درماني ايران مانند برخي بناها و مكان‌هاي ديگر، ديدگاه‌هاي متفاوتي وجود دارد؛ اما يكي از مباحثي كه درباره‌ي قديمي‌ترين مركز درماني، مريض‌خانه يا بيمارستان مطرح شده، هرچند افراد محدودي به آن اشاره مي‌كنند، وجود قديمي‌ترين مركز درماني ايران در قم است.
«مریت هاکس» انگلیسی كه در سال 1311 با كشتي به سوي ايران آمد، در کتاب سفرنامه‌ي خود به ايران با نام «ایران: افسانه و واقعیت» این قضيه را كه مرحوم آیت‌الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری ـ مؤسس حوزه‌ي علمیه قم ـ نخستين مرکز درمانی ایران را در شهر قم بنا كرد، تاييد كرده است.
او نوشته است: «دو بیمارستان خوب در قم در دست ساخت است که یکی به همت مردی قمی و دیگری به همت مردی از تهران ساخته می‌شود. قبل از احداث این دو بیمارستان، خدمات پزشکی منحصر به بیمارستانی قدیمی و 30 تخت‌خوابی بود که از درآمد شخصی مرجع بزرگ روحانی اداره می‌شد.»
براساس اين منبع، یکی از نوادگان مؤسس حوزه‌ي علمیه گفته است: تأسیس اين مرکز درمانی احتمالا به سال‌های 1303 یا 1304 مي‌رسد. آیت‌الله العظمی حائری این مرکز درمانی را براي طلبه‌ها ساخته بود که البته مردم عادی نیز به آن مراجعه می‌کردند. این بیمارستان 30 تخت‌خوابی ظاهرا در کوچه‌ي «حرم» واقع شد بود. اين كوچه و بيمارستان اکنون تخریب شده و جزو شبستان جدید حرم حضرت معصومه (س) قرار گرفته‌اند.
بيمارستان سينا در تهران
به گزارش ايسنا، مدارك و مستندات نيز در اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان تهران وجود دارد كه بر نظر بيشتر صاحب‌نظران صحه مي‌گذارد و اين گمان را به يقين تبديل مي‌كند كه بيمارستان «سينا» نخستين بيمارستان در ايران است كه در زمان ناصرالدين‌شاه قاجار و اميركبير بنا نهاده شده است.
ناصرالدين شاه در یکی از سفرهایش به کشورهای غربی، با مشاهده‌ي بیمارستان‌ها، پس از بازگشت به تهران تصمیم گرفت تا بیمارستانی را در تهران دایر کند. به همين دليل، ناظم الاطبا، پزشک مخصوص خود را مأمور تأسیس نخستین بیمارستان تهران کرد.
ناظم الاطبا در سال ۱۲۹۰ هجری قمری نخستین بیمارستان تهران و ایران را در خيابان مريض‌خانه (میدان حسن‌آباد) كنوني و در محله‌ای به نام «هشت گنبد» تأسیس كرد.
این بیمارستان تا سال‌ها به نام «مریض‌خانه دولتی» نامیده می‌شد. پس از آن‌که این بیمارستان شروع به فعالیت کرد، ناظم الاطبا به ناصرالدین‌شاه پیشنهاد کرد تا در این بیمارستان، پزشکان تربیت‌شده‌ي ایرانی به معالجه‌ي بیماران بپردازند. پس از آن و با موافقت ناصرالدین‌شاه، تدریس رشته‌ي طب در مدرسه‌ي دارالفنون پذیرفته شد و هر سال تعدادی دانشجو به‌منظور فراگیری دانش پزشکی به این مدرسه وارد می‌شدند. این دانشجويان همزمان در مریض‌خانه‌ي دولتی و تحت نظر پزشکان غربی به کارآموزی مي‌پرداختند.
«مریض‌خانه دولتی» پس از چندی در سال ۱۳۱۹ به پاس زحمات پدر طب ایران به نام بیمارستان «سینا» نامگذاري شد. این بیمارستان سال‌های متمادی، محلی برای درمان بیماران بود.
يك پژوهشگر تاريخ و محقق در اين زمينه معتقد است: بيمارستان سينا نخستين بيمارستان ايران و تهران است كه اكنون در خيابان امام خميني (ره) قرار دارد. اين بنا در دوره‌ي ناصرالدين‌شاه به نام «مريض‌خانه‌ي دولتي» ايجاد و يك فضاي بيمارستاني ساخته شد كه در دوره‌ي پهلوي اول به‌طور كامل تخريب و از آن زمان تا دوره‌ي پهلوي دوم به جاي آن بيمارستان سينا بازسازي شد و توسعه پيدا كرد كه پس از مدتي در فهرست آثار ملي نيز به ثبت رسيد.
بيمارستان نجم‌آبادي
سيداحمد محيط طباطبايي درباره‌ي نخستين درمانگاه تهران به خبرنگار ايسنا توضيح داد: درمانگاه «نجم‌آبادي» (وزيري) در كوچه‌ي «سخنور» بين ولي‌عصر (عج) و شيخ‌هادي ساخته شد. اين مكان كه اكنون غيرفعال است، در دوم شهريورماه 1377 در فهرست آثار ملي ثبت شد.
براساس تابلوي اطلاعاتي كه روي ديوار اين بنا توسط سازمان زيباسازي شهرداري تهران نصب شده است، بيمارستان «وزيري» با وصيت ميرزا عيسي توسط حاج شيخ هادي نجم‌آبادي در فاصله‌ي سال‌هاي 1275 تا 1279 هجري شمسي ساخته شد. اين بيمارستان پس از چند سال فعاليت مستمر در سال 1350 مستهلك و به متولي وقت برگردانده شد. در سال 1355 وزارت بهداري وقت، بيمارستان را با هدف ساخت بيمارستاني جديد تخريب كرد، اما هيچ اقدامي صورت نگرفت تا اين‌كه در سال 1360 تعدادي از پزشكان و افراد خاندان نجم‌آبادي بخشي از بنا را بازسازي كردند.
البته به گفته‌ي يكي از ساكنان اين منطقه، هنوز وضعيت ساختمان بيمارستان «وزيري» بلاتكليفي است.
رييس ايكوم ايران در ادامه‌ي سخنانش اظهار كرد: پس از ساخته شدن نخستين بيمارستان توسط ناصرالدين‌شاه يك داروخانه نيز در خيابان چراغ‌برق (اميركبير كنوني) ساخته شد كه حالا وسايل مربوط به آن در موزه‌ي تاريخ پزشكي ايران به‌نمايش گذاشته شده است. هرچند در دوره‌ي رضاشاه 12 داروخانه‌ي مدرن در محله‌ي عودلاجان توسط يهودي‌ها ايجاد شد، اما اكنون بسياري از آنها از بين رفته‌اند.
محيط طباطبايي بيمارستان «نجميه» را يكي ديگر از بيمارستانهاي تاريخي تهران دانست كه توسط مادر دكتر مصدق (ملک تاج خانم نجم السلطنه) در دوره‌ي پهلوي در سال 1306 ساخته شد و در مردادماه 1382 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد.
ساختمان اصل «ترومن»
او با اشاره به احداث ساختماني به نام ساختمان «اصل 4» در خيابان «سروش‌الدين تقوي» نبش كوچه‌ي «بهداشت» در سال‌هاي پيش از انقلاب، گفت: اين ساختمان را آمريكا‌يي‌ها در آن زمان با هدف سروسامان دادن به وضعيت بهداشت مردم ايران ايجاد كردند و اقداماتي مانند واكسيناسيون كودكان و درمان مردم در آن زمان در اين ساختمان انجام مي‌شد.
محيط طباطبايي وضعيت كنوني اين ساختمان را نامناسب ارزيابي كرد و افزود: اين ساختمان در فهرست آثار ملي به ثبت نرسيده و مسكوني است و بناي آن وضعيت مناسبي ندارد.
نصرالله حدادي نيز بيمارستان سينا را نخستين شفاخانه‌ي ايراني دانست كه در دوره‌ي قاجار ساخته شد و گفت: نخست اين بيمارستان به نام «احمدي» شناخته مي‌شد و پس از بازسازي دوباره، بيمارستان سينا نام گرفت.
اين پژوهشگر تهران قديم درباره‌ي ساختمان «اصل چهار» نيز اظهار كرد: اين ساختمان كه با عنوان ساختمان اصل «ترومن» از سال 1329 تا چند سال پيش از انقلاب فعاليت مي‌كرد، درباره‌ي اصلاح نژاد چهارپايان، اصلاح فرهنگ، اصلاح وضعيت بهداشت و ديگر اقداماتي كه مي‌توانست ايران را به سمت آمريكايي شدن ببرد، كار مي‌كرد.
وي با اشاره به وجود چند ساختمان با اين عنوان در تهران، اضافه كرد: در يك كلمه، نقش اين ساختمان شكل‌دهي زندگي ايرانيان در وضعيت بهتر بود كه با توجه به هدف آن كه قصد داشت زندگي ايراني‌ها را به سمت آمريكايي شدن سوق دهد تا دوران انقلاب بيشتر نتوانست دوام آورد.
به گزارش ايسنا، براساس باورها و حرف‌هايي كه سينه‌به‌سينه ساكنان قديمي روستاي تاريخي ابيانه رسيده است تا سه سال پيش، قديمي‌ترين درمانگاه روستايي ايران كه 60 سال پيش ساخته شده بود در اين روستا قرار داشت؛ اما اوايل فروردين‌ماه 1388 با هدف ساخت خانه‌اي ويلايي براي پرسنل اداره‌ي بهداشت و درمان شهرستان نطنز توسط اين اداره تخريب شد.
منبع : ایسنا