جراحی های مغز و اعصاب در قرون وسطی رونق زیادی داشت و دانشمندان ایرانی مانند ابوعلی الحسین ابن عبدالله ابن سینا، ابوالقاسم الزهراوی و ابوبکر محمدبن زکریای رازی در توسعه و پیشرفت آن نقش بسزایی داشتند. 

متن کامل

جراحی های مغز و اعصاب در قرون وسطی و نقش دانشمندان ایرانی در آن

جراحی های مغز و اعصاب در قرون وسطی رونق زیادی داشت و دانشمندان ایرانی مانند ابوعلی الحسین ابن عبدالله ابن سینا، ابوالقاسم الزهراوی و ابوبکر محمدبن زکریای رازی در توسعه و پیشرفت آن نقش بسزایی داشتند.

یکی از مشهورترین و معتبرترین آثار در زمینه جراحی مغز و اعصاب در هر دو حوزه روش ها و مدیریت بین سال های 900 تا 1200 میلادی در ایران به نگارش در آمده است.

 

این دوره از عصر روشنگری دنباله رو تمدن یونانی و دوران بقراط و جالینوس بود. مشاهدات آناتومی اعصاب جالینوس و هم بستگی های پاتوفیزیولوژی وی، ستون هایی بود که علم اعراب بر آن بنا شد.

 

ابوعلی سینا و ابوالقاسم الزهراوی و رازی سه نفر از پژوهشگران قرون وسطایی هستند که زمینه ساز پیشرفت هایی در حیطه پزشکی این دوران بودند.

 

پزشکان نامبرده در بین قرون دهم و دوازدهم پرآوازه بوده اند و در دوران نوین نیز به دلیل تثبیت، تفسیر و حفظ نوشته های پزشکی دوران یونانی و رومی محترم شمرده می شوند.

 

اگر چه در این دوران پزشکان دیگر هم پا به عرصه وجود گذاشته اند ولی این سه پزشک نامبرده از معدود افرادی به شمار می آیند که در پیشرفت علوم جراحی عمومی و عصبی در محیطی با محدودیت های دینی مشارکت داشته اند.

 

بوعلی سینا پزشک ایرانی از مشهورترین و برجسته ترین متفکران عصر خویش بود. وی در حیطه های فلسفی، ستاره شناسی، ریاضیات و پزشکی تاثیرگذار بود.

 

مشهورترین اثر وی کتاب ˈالقانون فی الطبˈ به عنوان کتاب درسی پایه پزشکی تا اوایل قرن هجدهم در اروپا تدریس می شده است.

 

گلچین ادبی و نظام مند پزشکی وی بر اساس آثار جالینوس و همچنین مشاهدات بالینی شخصی خود از فیزیولوژی، پاتولوژی و آناتومی بنا شده بود.

 

ابن سینا با ارایه سطح آناتومی ستون مهره ها و تفسیرهای بالینی خود به جراحی مغز و اعصاب یاری رساند. وی در یکی از تفاسیر خود برش دادن جمجه را چنین شرح داده است که ˈهر زمان شخصی تصمیم می گیرد که برش یا فتحی را انجام دهد، باید به لایه های مختلف کوچک و بزرگ پوست توجه داشته باشد. ولی در مورد پیشانی باید به صورت دیگری عمل کند زیرا یک برش در امتداد چین ها در این قسمت ماهیچه را جدا کرده و باعث افتادن پلک ها می شود.ˈ

 

مراقبت های مشابهی باید در مواردی که فیبرهای عضلانی راه های مختلفی به لایه های سطمی دارند، انجام داد. بنابراین جراح باید آناتومی عصب ها وریدها و شریان ها را بداند تا به اشتباه آن ها را قطع نکند.

 

به دلیل درک و تشریح ابن سینا از رابطه موجود میان آناتومی، عملکرد و ارتباط بالینی کتاب قانون در طب و خود وی از آزمون زمان پیروزمندانه بیرون آمدند. ابن سینا فصل های متعددی از کتاب قانون خود را به تشریح نخاع و شرایین اختصاص داده است.

 

شرح های دقیق، کامل و گاهی شاعرانه وی در زمان و مکانی تدوین شده بود که دین تشریح بدن انسان را نهی کرده بود. گرچه قوانین اسلامی تحقیقات جراحی بر روی بدن انسان را منع کرده بود، ولی جراحان را در اجرای عمل جراحی بر روی بیماران محتاج آن محدود نکرده بود.

 

هر چند اسناد و مدارکی در این رابطه موجود نیست، ولی شاید ابن سینا مشاهدات خود را از طریق جراحی های اصلاحی که انجام می داده، به دست آورده باشد.

 

در مورد ابوالقاسم الزهراوی نیز باید گفت که هیچ مبحثی در رابطه با طب قرون وسطایی بدون ذکر الزهراوی محقق و پزشک مشهور این دوره کامل نیست .

 

وی بیش از 30 جلد کتاب در تمامی موارد مربوط به پزشکی به نگارش درآورده است. آخرین کتاب وی یک رساله در جراحی شامل چندین فصل است که به عمل جراحی مغز و اعصاب اختصاص داده شده است.

 

الزهراوی در مورد مسایل مختلف جراحی اعصاب که شامل صدمات سر یا شکستگی جمجمه صدمات مهره ها، هیدروسفالیس و سوزاندن رگ ها می شود، صحبت به میان آورده است.

 

زکریای رازی نیز از دیگر دانشمندان و پزشکان تاثیرگذار در جراحی های مغز و اعصاب به شمار می آید. کارهای وی دربرگیرنده بیش از 200 مقاله علمی است که در آن آثار بقراط و جالینوس فهرست بندی و شرح داده شده است.

 

علاوه بر اینکه رازی معلمی متعهد بود در طب بالینی نیز استاد بود. وی در طول زندگی خود رساله های زیادی در زمینه های مختلف پزشکی نوشته است. از معروف ترین آنها ˈالحاوی فی الطبˈ دانش نامه ای 25 جلدی است که شامل ترجمه ای از کارهای پزشکان یونانی و هندی و عربی همراه با حکایاتی از مشاهدات و تجارب خود رازی است.

 

سهم رازی در جراحی مغز و اعصاب به وضوح در کتاب های الحاوی فی طب و ˈالمنصوری فی الطبˈ ثبت شده است.

 

بطور کلی باید گفت که در اوایل قرن هشتم میلادی مرکز فکری جهان به سوی شرق تغییر جهت داد و تا ابتدای قرن سیزدهم پررونق بود.

 

در این دوره آثار پزشکان خاورمیانه همانند ابن سینا، الزهراوی و رازی اهمیت بالایی در حفظ دانش انباشته شده در طول تاریخ به خصوص علوم دانشمندان یونانی و رومی داشت.

 

علاوه بر حفظ این دانش گرانبها دانشمندان خاورمیانه کمک های قابل توجهی به پزشکی و جراحی مغز و اعصاب کردند.

-------------------------------------------------------------------

پایان

منبع: فصل نامه طب سنتی و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز (سینا)