آمبولی؛ عامل مرگ‌های خاموش در بیمارستان‌ها
بارها شنیده یا حتی دیده‌ایم که افراد سالم و گاهی نیز بیمارانی بعد از انجام عمل جراحی باوجود وضعیت عمومی مطلوب، دچار ایست ناگهانی قلب یا مغز شده و فوت کرده‌اند.
گرچه این مسئله خیلی برای ما ابهام‌برانگیز بوده است، پزشکان از آن به‌عنوان ترومبو آمبولی و یا مرگ خاموش یادمی‌کنند که در اثر ایجاد لخته خون در رگ‌های محیطی عضله ساق پا در اثر بی‌تحرکی و حرکت آن به سمت اعضای حیاتی مانند قلب، مغز و ریه رخ می‌دهد و باعث ایست ناگهانی قلب و مغز و از کار افتادن ریه و در نهایت مرگ می‌شود.
دکتر محمد‌مهدی قیامت رئیس انجمن بیهوشی و معاون آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پزشکی تهران در این زمینه به همشهری می‌گوید: «آمبولی که به آن می‌توان مرگ خاموش نیز اطلاق کرد نوعی بیماری با منشـأ بیمارستانی است که در اثر بی‌حرکتی ایجاد می‌شود این بی‌حرکتی می‌تواند بعد از اعمال جراحی باشد و یا به‌دنبال برخی بیماری‌ها مثل سکته مغزی یا قلبی ایجاد شود. البته بیماری‌های خاص، چاقی، دیابت و مصرف برخی داروها نیز می‌تواند عامل آمبولی شود.»
با اینکه ابتلا به آمبولی را به‌طور 100درصد می‌توان پیشگیری کرد ولی متأسفانه مرگ‌ومیر بالایی دارد به‌طوری که حتی در کشورهای اروپایی میزان مرگ‌ومیر ناشی از آمبولی دو برابر مجموع مرگ‌ومیر حاصل از سرطان سینه، ایدز، سرطان پروستات و حوادث جاده‌ای است به همین دلیل دستورالعمل‌هایی برای جلوگیری از این بیماری نوشته شده است تا هم اطلاع‌رسانی شود و هم رشته‌های مختلف پزشکی که درگیر این موضوع هستند بتوانند با مراقبت‌هایی از مرگ‌های خاموش آمبولی ممانعت کنند. برای بیمارستان‌ها هم پروتکل خاصی گذاشته شده که در برخی کشورهای اروپایی در حال اجراست.
اما شیوع آمبولی در ایران چقدر است؟ دکتر قیامت در این زمینه می‌گوید: «متأسفانه آماری وجود ندارد ولی شیوع آن زیاد است به همین دلیل ما نیز به‌عنوان نخستین کشور منطقه با کمک و نظارت پروفسور کاپرینی (که در نگاشتن ای. سی. سی. پی و دستورالعمل و پروتکل جهانی در این زمینه نقش اصلی را داشته است) دستورالعمل کاملی را نوشته‌ایم که مورد تأیید بین‌المللی هم قرار گرفته و در اختیار برخی بیمارستان‌ها گذاشته شده است. این یک قانون است که اگر مشخص شود درصورت کوتاهی پزشک یا بیمارستان، یک بیمار دچار آمبولی شده است توسط مراجع قضایی مورد پیگیری قرار می‌گیرند.»
مهم‌ترین مسئله‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد پیشگیری است به‌نحوی که کادر بیمارستان و یا پرستار بیمارانی را که دارای مشکلاتی هستند و زمینه را برای آمبولی مساعد می‌کند مورد توجه قرار دهند. به‌عنوان مثال به پزشک مربوطه گزارش شود و یا از جوراب‌های خاص که ویژه جلوگیری از آمبولی است استفاده شود. برای هر نوع عمل جراحی که لگن بیمار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد پزشک مربوطه موظف است 3هفته این پروتکل را اجرا کند تا بیمار در اثر بی‌حرکتی آمبولی نکند.
دکتر ایرج خسرونیا رئیس هیأت مدیره جامعه متخصصان داخلی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سؤال که آیا تفاوتی در میزان آمبولی در کشورهای پیشرفته و بقیه کشورها وجود دارد؟ می‌گوید: «در کشورهای پیشرفته مردم موظف می‌شوند که هر 6ماه یک‌بار یک آزمایش و چک‌آپ کلی انجام دهند این آزمایش‌ها شامل آزمایش خون، آندوسکوپی و نوار قلب می‌شود که چنانچه مشکلی در انعقاد خون، تعداد گلبول‌های قرمز، تعداد پلاکت‌ها و یا حتی سرطانی شدن سلول‌ها وجود داشته باشد قبل از اینکه وارد مرحله حاد شود و عوارضی ایجاد کند تشخیص داده و درمان می‌شود اما متأسفانه در کشورهایی مثل کشور ما به این امر توجهی نمی‌شود و افراد تا مریض نشوند آزمایشی انجام نمی‌دهند تا جایی که می‌توان گفت چکاپ اصلا معنا و مفهومی ندارد بنابراین اگر افراد به بیماری‌هایی مبتلا شوند که زمینه را برای آمبولی آماده می‌کند مانند زیاد شدن گلبول‌های قرمز یا اختلال در انعقاد خون یا جمع شدن پلاکت یا واریس در مراحل اولیه متوجه نمی‌شوند مگر اینکه عوارض آنها آشکار شود. بنابراین آمبولی در این کشورها بیشتر از کشورهای پیشرفته اتفاق می‌افتد هر چند میزان آمبولی در کشورهای پیشرفته هم کم نیست.»
مسئله دیگری که می‌تواند زمینه را برای آمبولی فراهم کند مراقبت‌های بعد از عمل جراحی است زیرا به ناچار بعد از انجام بعضیجراحی‌ها، پا باید بدون حرکت بماند و همین می‌تواند باعث آمبولی شود. البته استفاده از داروها برای جلوگیری از آمبولی رایج است که در ایران هم استفاده می‌شود.
دکتر ایرج خسرونیا در پاسخ به این سؤال که مصرف چه داروهایی زمینه را برای آمبولی مساعد می‌کند؟ می‌گوید: «داروهای کورتن‌دار که این روزها تجویز آن توسط برخی از پزشکان به‌ویژه عمومی زیادشده است و متأسفانه برای سرماخوردگی هم تجویز می‌شود، البته ما ناچاریم در بعضی بیماری‌ها از کورتن استفاده کنیم که باید ملاحظات بعدی نیز مورد توجه قرار گیرد تا آمبولی در بیمار ایجاد نشود، همچنین مولتی‌ویتامین‌ها و داروهای کلسیم‌دار که توسط افراد در خیلی از موارد بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود و نیز برخی داروهای ضد‌سرطان می‌توانند سبب آمبولی و مرگ ناگهانی شوند. پزشکان باید توجه کنند اگر شخصی ریسک آمبولی دارد از دادن برخی داروها اجتناب کنند یا دستورالعمل‌های بعد از مصرف را برای جلوگیری از آمبولی مورد توجه قرار دهند.»
-------------------
پایان