ناگفته هایی از تولید رادیوداروها در ایران
برخی ها رادیودارو را در تشخیص و درمان بیماری منحصربه فرد و گاهی حیاتی درنجات جان انسان ها می دانند به هیمن دلیل این محصول را در حوزه دانش استراتژیک قلمداد می کنند.
رادیودارویی که نزدیک به یک میلیون نفر از ایرانی ها در سال از آن بهره می برند جزو دانش هاهی بسیار پیچیده است.
به همین خاطر پایگاه خبری امید هسته ای گفت وگویی با دکتر ˈمحمد قنادˈ رئیس پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای سازمان انرژی اتمی را منتشر کرده است که در ذیل می خوانید:
* در ابتدا درخصوص رادیو دارو و نقش و اثرگذاری آن در فعالیت های صلح آمیز سازمان انرژی اتمی کمی سخن بگویید تا وارد بحث شویم.
- لازم می دانم برای روشن شدن موضوع مقدمه ای را ذکر کنم. فناوری هسته ای برای دوهدف تولید انرژی سالم و پایدار و تامین سلامت جامعه بنیانگذاری شده است.
این دومورد جزو اهداف کلی همه کشورها در فناوری هسته ای است. مقوله سلامتی در فناوری هسته ای در سه بخش صنعت، کشاورزی و پزشکی خلاصه می شود که در این بحث فقط به مقوله پزشکی و رادیو داروها اشاره می کنم.رادیو دارو از دو ترکیب مجزا تشکیل شده است، یکی رادیو ایزوتوپ که که هسته رادیو اکتیو است و مشخصات، پرتو و کاربردهای خاص خود را دارد و قسمت بعد دارویی است که داروساز هسته ای آن را تهیه می کند و این دارو و رادیو ایزوتوپ با هم ترکیب یا متصل می شوند و تشکیل یک رادیو دارو را می دهند.
دارو در اصل حمل کننده رادیو ایزوتوپ است. رادیو ایزوتوپ های خاصی برای تولید رادیو دارو مورد استفاده قرار می گیرد.چون رادیو ایزوتوپ همراه دارو حمل می شود پس در جای مورد نظر می نشیند و پس از استقرار در عضو مورد نظر از گسیل پرتو گاما برای این منظور بهره برداری می کنند. این پرتوها در بیرون از بدن توسط دستگاه ها اسکن می شود و بزرگی غده، میزان ضایعه، گرفتگی، گرفتگی عروق، محل درد و... مشخص می شود.
برای تشخیص ژنراتور تکنسیم مولیبدن مورد استفاده قرار می گیرد.از سال ها پیش تکنسیم 99m برای تشخیص بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد و روزانه میلیون ها نفر در جهان از این رادیو داروها برای تشخیص بیماری ها استفاده می کنند. بعضی از رادیو داروها هستند که رادیو ایزوتوپ های آنها خاصیت تسکین درد یا درمان دارند. تنها داروی درمان سرطان تیروئید رادیوداروی 131 است که تاکنون بسیاری از بیماران سرطانی با این رادیو دارو درمان شده اند و اگر بیماری در مراحل اول تشخیص داده شود و درمان به موقع آغاز شود، دیگر کسی از این بیماری نمی میرد.بعضی از این داروها تسکین دهنده درد هستند. این رادیو داروها برای افرادی استفاده می شود که بیماری آنها در بدن منتشر شده است و متاستاززده، دردهای شدیدی دارند که توسط این رادیو داروهای تسکینن دهنده، دردشان کاهش پیدا می کند.
کشورهای زیادی مصرف کننده این رادیو داروها هستند اما کشورهای معدودی هستند که این رادیو داروها را برای مصرف داخلی تولید می کنند. سازمان انرژی اتمی با استفاده از رآکتور تحقیقاتی تهران برای مصرف داخلی به تولید این رادیو داروها می پردازد، تصمیمی که از سال 86گرفته شد و بنا شد تولید رادیوداورها را بومی کنیم، لذا بعد از اعمال تحریم ها پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای وارد عرصه شدند.با این کار نه تنها مشکل بیماران حل شد بلکه یک تکنولوژی در کشور ایجاد شد که در نوع خود بی نظیر بود و در منطقه هم منحصر به فرد بود تا جایی که حتی بازرسان و کارشناسان آژانس و پزشکان هسته ای همه، این دستاورد را تایید کردند.در حال حاضر ادعا می کنیم که سازنده رادیو داروهای تشخیصی و درمانی هستیم.
* پژوهشگاه علوم و فنون سازمان انرژی اتمی چگونه وارد چنین قطب علمی در کشور شد؟
- بیش از دوسال پیش از وزارت علوم تقاضا کردیم که قطب رادیوداروها را در پژوهشگاه تشکیل دهیم. بعد از بازدید کارشناسان و بازرسان وزارت علوم این قطب علمی در سازمان انرژی اتمی تشکیل شد و درسال 92 رادیو داروهای پژوهشگاه علوم و فنون سازمان، قطب برتر در زمینه فنی و مهندسی شد.
* غیر از پژوهشگاه علوم و فنون سازمان انرژی اتمی آیا جای دیگری هم در کشور به تولید رادیو دارو می پردازد؟
- خیر. تولید فقط در سازمان انرژی اتمی است اما شرکت هایی هستند که واردکننده رادیو داروها هستند.
* اگر بخواهیم این مساله را با نگاهی آماری بررسی و تحلیل نماییم تولیدات رادیوداروها به چه صورتی است؟
- ما تمام نیاز کشور را می توانیم تامین کنیم و تا به حال نیز چنین بوده است.آنچه به ما سفارش داده شده است رضایت بخش بوده و ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با معاونت غذا و داروی وزات بهداشت و دانشگاه های غلوم پزشکی داریم. مخصوصا بیمارستان شریعتی که مرجع فعالیت های رادیو دارویی ماست.همه رادیوداروها اول بررسی می شوند و پس از تایید وارد بازار می کنیم.
* وضعیت علمی و تولیدی ما در مقایسه باکشورهای دیگر در جهان و منطقه چگونه است؟
در جهان کشورهای معدودی در این زمینه هستند که به صورت گسترده به صادرات می پردازند اما کشورهای کمی هستند که رادیودارو را بومی تولید می کنند به همین خاطر قطعا در منطقه بی نظیر هستیم اما در جهان نمی توانیم خود را باشرکت های بزرگ مقایسه کنیم ولی به دلیل بومی سازی به بحث صادرات هم فکر می کنیم.
* فقط فکر می کنید یا اقدام هم کرده اید؟
- بر روی این مساله کار می کنیم. نه تنها در منطقه بلکه برخی از کشورهای اروپایی هم در این زمینه تقاضاهایی داشته اند و مذاکراتی شده است.
* سوال مهمی که وجود دارد این است که در حال حاضر کلیه رادیو داروهایی که درجهان ساخته شده در کشور ما نیز بومی شده است؟
- تقریبا در قسمت اعظمی از رادیوداروها هم به دانش رسیده ایم هم تولید می کنیم.برخی از رادیو داروها هم درجهان در حال تحقیق است که ما هم برروی آنها تحقیق می کنیم و خود را در این زمینه قابل مقایسه می دانیم.
* برای بیماران خاص چطور؟رادیوداروهایی برای آنها نیز تولید کرده یا در دست تحقیق دارید؟
- این موضوع به پزشکان هسته ای مربوط می شود اما تاجایی که اطلاع دارم رادیوداروهای تولید شده برای بیماری های خونی، قلب و عروق، سرطان ها، تالاسمی، پوکی استخوان و پیوند مغز و استخوان استفاده می شود و تقریبا اکثر بیماری ها توسط رادیو دارو قابل تشخیص هستند.
* چنین دستاوردهایی علاوه بر موضوع مهم سلامت جامعه در حوزه اقتصادی هم اثرگذاری خاص خود را خواهد داشت، چنین دستاوردی چقدر صرفه اقتصادی داشته است؟
- همانطور که شما اشاره کردید این موضوع دوجنبه دارد. یکی جنبه انسانی و اجتماعی است. که وقتی بیمار برای دوروز دیگر رادیو دارو نیاز دارد، نمی توان ظرف این مدت رادیو دارو از خارج وارد کرد. جنبه دیگر فنی و اقتصادی است که از نظر فنی صاحب تکنولوژی شده ایم و دیگر نیازی به کشورهای دیگر نداریم.از جنبه اقتصادی نیز بسیار ارزشمند است چرا که ما رادیوداروها را چندین برابر ارزان تر تولید می کنیم و شاید نزدیک به 30تا40 میلیاردتومان در سال ارزش افزوده داشته باشد.
در چنین علومی نکته مهم این است که حتی اگر گران تر هم تولید می شد به دلیل اینکه نیازمند کشورهای دیگر نیستیم ارزشمند است چرا که نیازمان فقط به پژوهشگران خودمان است. به علم شان، فکرشان و دست شان.
* به نظر می رسد پژوهشگاه باید با نهادهای علمی و حاکمیتی ارتباط ویژه ای داشته باشد.مثلا با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چه رابطه ای را تعریف کرده اید؟
- همکاری ما با این معاونت در سطح بالایی است. ما برای سه طرح بزرگ با آن معاونت قرارداد بستیم. یکی طرح ملی رادیوداروها بود که خوشبختانه با موفقیت کامل به پایان رسید دیگری طرح ساماندهی پرتودهی بود و همچنین طرح گداخت که مورد آخر، تاجایی که قرارداد داشتیم با موفقیت به پایان رساندیم.
* شما در سطح تحقیقاتی باقی می مانید یا به تجاری سازی هم فکر می کنید؟
- قطعا درباره تجاری سازی فکرهایی شده است. تحقیقات صرف به درد ما نمی خورد، تحقیقاتی که کاربردی باشد و به صنعت کمک کند و قابلیت تجاری سازی داشته باشد مهم است.
* در حال حاضرکه مذاکرات هسته ای درجریان است، طبق توافق ژنو، غنی سازی 20درصدی تا پایان مذاکرات فعلی تعلیق می شود، این موضوع در عملکرد رآکتورتهران تاثیری خواهد داشت؟
- در این رابطه باید بگویم که به میزان کافی سوخت برای رآکتور تهران تولید شده است و درحال حاضر هم بخشی از سوخت رآکتور تهران، سوختی است که توسط خود سازمان تولید شده است لذا از این بابت نگرانی وجود ندارد.
--------------------------
پایان