استاد راهنما؛ اولین سارق علم دانشجویان
شاهین آخوندزاده قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور با بیان اینکه سرقت پایان نامه و مقالات یک جرم است، اظهار داشت: بر اساس قانون برای کسی که سرقت علمی می‌کند، مجازات زندان بین ۶ ماه تا یک سال تعیین شده است.
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در برنامه «افق روشن» گروه سلامت اجتماعی رادیو سلامت به جستجوی راهکارهای قانونی برای برخورد با تقلب و سرقت علمی پرداخت و افزود: سرقت علمی یک واژه وسیع و دارای دامنه ای زیاد است. حالت خفیف سرقت علمی، به استفاده از جملات مقالات دیگران در مقاله و پایان نامه خود، بدون ارجاع خواننده به منبع آن گفته می شود. دیتاسازی (آمارسازی) نیز نوعی از سرقت علمی شدید است. یعنی اینکه افراد بدون اینکه تحقیقی انجام داده باشند، برای آن نتیجه درست می کنند.
وی در ادامه قطعه قطعه کردن کار تحقیقاتی را یک کار زشت عنوان و بیان کرد: به این صورت که فردی مطالعه ای را انجام می‌دهد و به جای اینکه تمام مطالعه را در یک مقاله چاپ کند، آن را در مقاله های کوچک تنظیم می کند و آنها را به مجلات مختلف می‌دهد. چون همه این مقالات از یک مطالعه بزرگ استخراج شده اند، بخش‌های زیادی از این مقالات با هم همپوشانی دارند. متأسفانه سیاست‌های علمی ما به صورت کمی است و کیفیت را فدای کمیت می‌کند؛ در نظر گرفتن تعداد مقالات و کتاب‌های چاپ شده است، روشی نادرست در رشد علمی افراد است.
آخوندزاده در ادامه با بیان این که در همه جای دنیا سرقت علمی وجود دارد؛ اما با راهکارهای قانونی و برخوردهای جدی که با این مسئله می‌شود، سعی می‌کنند آن را به حداقل برسانند، افزود: در حال حاضر، در بسیاری از مجله های علمی دنیا، وقتی فردی به عنوان محقق مقاله ای را به مجله ای می‌فرستد، نخستین کاری که مسئولان مجله انجام می‌دهند، این است که فایل مقاله را در نرم افزار قرار می‌دهند و نرم افزار این موضوع را بررسی می‌کند که چقدر جملات و محتوای مقاله با مقالات دیگر تشابه دارد. اگر میزان تشابه از استاندارد تعریف شده بیشتر باشد، مقاله به عنوان تقلب در نظر گرفته می‌شود و غیرقابل چاپ اعلام می‌شود. تقریباً با راهکارهای علمی که در دنیا، در کشف سرقت علمی بوجود آمده است، این کار تقریباً سخت شده است.
وی روند انجام پایان نامه‌های پزشکی را متفاوت از رشته‌های انسانی و دیگر علوم پایه عنوان و بیان کرد: برای انجام یک پایان نامه پزشکی، ابتدا فرد با کمک استاد راهنما یک موضوع را انتخاب می‌کند و بعد پروپوزال می‌نویسد. از پروپوزال نیز باید در شورای پژوهش دفاع شود. در رشته پزشکی، با توجه به اینکه انجام پایان نامه ببه صورت تجربی است، بنابراین دانشجو در ابتدا باید مجوزهای اخلاقی لازم را از کمیته اخلاق دانشگاه بگیرد. در کمیته اخلاق مشخص می‌شود که چه کسی، در چه زمانی و در چه مکانی قصد انجام یک پژوهش را دارد. کمیته اخلاق باید در حین انجام پژوهش بر روند تحقیق نظارت کند. بنابراین تقلب‌هایی که در رشته‌های علوم انسانی و دیگر علوم پایه، که بیشتر به صورت کتابخانه ایی انجام می‌شوند، در تحقیقات پزشکی تقریباً قابل انجام نیست. البته چیزی که کمتر می‌توان آن را کنترل کرد، مسئله دیتاسازی (آمارسازی) حتی در رشته‌های پزشکی است.
بیش از ۵۵ هزار دانشجو phd در رشته‌های پزشکی و غیرپزشکی در کشور
استاد گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که افزایش کمی بیش از حد آموزش عالی باعث شد تا مسئله سرقت علمی مقداری حاد و پررنگ شود، گفت: ما در ایران و در حال حاضر ۵۵ هزار دانشجو phd در رشته‌های پزشکی و غیرپزشکی داریم. بنابراین ما توانایی علمی مناسب و اساتید کافی و مجرب برای تربیت این ۵۵ هزار دانشجو را نداریم. وقتی به یک استاد به جای ۲ دانشجو، ۱۰ دانشجو phd معرفی می‌شود، نظارت کم می‌شود و احتمال خطا بالا می‌رود. نخستین فرد مسئول در ارتکاب سرقت علمی در انجام پایان نامه نیز استاد راهنما است که نظارت دقیقی ندارد. وظیفه استاد راهنما است که بر انجام پایان نامه نظارت داشته باشد و هر چیزی که از این پایان نامه منتشر شود، نویسنده مسئول آن استاد راهنما است.
مجازات بین ۶ ماه تا یک سال زندان برای سرقت علمی
وی با بیان اینکه ما در کشور قوانین بسیاری داریم که اجرا نمی شوند، گفت: ما قانونی از ۴۰ سال پیش داریم و برای کسی که سرقت علمی می‌کند مجازات زندان بین ۶ ماه تا یک سال تعیین کرده است. در سطح دنیا نیز کمیته ای به نام cope وجود دارد که در حقیقت کمیته اخلاقی نشر در دنیا است. مجلات و دانشگاه ها عضو این کمیته می‌شوند و اگر هرگونه خطای علمی که اتفاق بیفتد را به این کمیته گزارش می کنند و کمیته آن را بررسی می‌کند.
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در پایان با بیان این که سرقت پایان نامه و مقالات یک جرم است و بعد عمومی نیز دارد، افزود: سرقت پژوهشی از طریق معاون پژوهشی دانشکده و دانشگاه و در مراحل بالاتر از طریق معاونت پژوهشی وزارت علوم نیز قابل پیگیری است. همچنین در رشته های پزشکی، اگر محققی در موضوع سرقت علمی شکایت داشته باشد، می تواند به کمیته اخلاق دانشگاه مراجعه کند و در صورت به سرانجام نرسیدن شکایتش می تواند در کمیته اخلاق کشوری وزارت بهداشت نیز طرح شکایت کند.
معاون حقوقی و امور مجلس وزیر علوم، تحقیقات و فناوری از تقدیم لایحه مقابله با تقلب در اقدامات علمی و پژوهشی به مجلس خبر داد. فروش علنی مقاله و پایان نامه در نقاط پر رفت و آمد، وزارت علوم را به تکاپو برای برخورد با این شیوه از تقلب علمی واداشته است.
------------------------------------
پایان