متن کامل

مجموعه 5 جلدی بیمارستانسازی

تحقیق و تدوین :

مهندس محمد رضا اردلانی + مهندس هدی اردلانی

کتاب طراحی بیمارستان

فصل اول  A   :  مبانی مطالعه برای طراحی بیمارستان

فصل دوم B :  شاخص های طراحی بیمارستان

فصل سوم C :  نکات اختصاصی در طراحی هریک از بخش های بیمارستان

کتاب احداث بیمارستان

فصل چهارم  D :  مبانی نظری در عملیات احداث بیمارستان

فصل پنجم  E  :  نکات اجرایی در عملیات احداث بیمارستان

فصل ششم  F  :  ویژگی های خاص برای مصالح مصرفی بیمارستان

کتاب توسعه و بازسازی بیمارستان

فصل هفتم   G :  مبانی نظری در عملیات توسعه و بازسازی بیمارستان

فصل هشتم   H  :   نکات اجرایی در عملیات توسعه و بازسازی بیمارستان

کتاب نگهداری بیمارستان

فصل نهم  K :  مبانی نظری در عملیات نگهداری بیمارستان

فصل دهم   L  :  نکات اجرایی در عملیات نگهداری بیمارستان 

کتاب ارتقای بیمارستان

فصل یازدهم   M  :  ساماندهی و کنترل سهم فیزیکی انواع بخش ها در بیمارستان

فصل دوازدهم  N  :  چگونگی استفاده از نظام ارزشیابی بیمارستانی در ارتقای کیفیت فیزیکی بیمارستان

فصل سیزدهم   P  :  نکات اختصاصی برای ارتقای کیفیت انواع بیمارستانها

جلد یکم

کتاب طراحی بیمارستان

فصل دوم  : شاخص های طراحی بیمارستان

B1  –  مبانی طراحی بیمارستان و تفاوت آن با دیگر طراحی ها 

B2  - مراحل طراحی یک بیمارستان 

B3  -  دیاگرام های عملکردی برای هریک از بخشهای بیمارستانی 

B2

مراحل طراحی یک بیمارستان :

B2-1 - مشخص کردن اندازه و ظرفیت بیمارستان

B2-2 - مشخص کردن شکل و حجم ساختمان اصلی

B2-3 - مشخص کردن منطقه بندی داخل بیمارستان

B2-4- مشخص کردن شکل و حجم بخش ها

B2-5 - نحوه چیدن بخش ها در کنار هم و ارتباص بین بخش ها

  B2

  مراحل طراحی یک بیمارستان   

آنچه که در این مبحث ارائه می گردد در واقع تجربه شخصی و سلیقه خاص نگارنده از مراحل هر یک از فعالیت هایی است که برای مشخص کردن فرم و شکل طرح یک بیمارستان لازم و کافی می باشد . آن هم به ترتیب اولویت زمانی رسیدن به هر کدام . به عبارت دیگر در این مبحث نمودار و فلوچارت طراحی یک بیمارستان تعریف و عرضه می گردد . ترتیب اجرای هر مرحله و  رعایت تقدم و تاخر آنها  ، از الزامات سیر منطقی این طراحی خواهد بود . این مراحل پنج گانه به شرح زیر میباشند :

·          مشخص کردن اندازه و ظرفیت  بیمارستان

·          مشخص کردن شکل و حجم ساختمان اصلی بیمارستان

·          مشخص کردن منطقه بندی داخل بیمارستان

·          مشخص کردن شکل و حجم بخش ها

·          چگونگی چیدمان بخش ها در کنار هم و ارتباط بین بخش ها

البته  هر کدام از این موارد زیر شاخه هایی دارند که به صورت  مستقل نیازمند تشریح میباشند ، که در ادامه به بررسی هر یک از انها میپردازیم :

B2-1  -  مشخص کردن اندازه و ظرفیت  بیمارستان : 

الف : با توجه به مباحث مطرح شده در فصل اول کتاب ، در این مرحله روند تصمیم گیری برای مشخص شدن اندازه و ظرفیت بیمارستان طی شده و به جایی رسیده ایم که حدود کلی یک بیمارستان حداقل به صورت یک متن املایی تنظیم و به اتفاق آرا به تصویب کارفرما و کارشناسان وی رسیده است . این یعنی ابتدای طراحی یک بیمارستان.

به عبارت دیگر، در این مرحله پاسخ سوالات زیر مشخص شده است :

·          محل احداث بیمارستان ( شهر – منطقه – اقلیم )

·          ظرفیت بیمارستان ( چند تخت خوابی )

.    تعداد و نوع تخصص ها و بخشهای مورد نظر موسسین برای این بیمارستان (البته بدون زنجیره ارتباطات)

·          گرایش عمده بیمارستان ( آموزشی ، جنرال ، ... )

·          نوع مالکیت بیمارستان ( خصوصی ، دولتی ، ... )

·          درمانگاه هم دارد یا ندارد ؟

·          امکان افزایش در فازهای بعد را دارد یا ندارد ؟

·          سرمایه احداث موجود است یا به تدریج جمع آوری خواهد شد ؟

·          زمین محل احداث بیمارستان امکان وسعت دارد یا ندارد ؟

ب :  پس از مشخص شدن سوالات بالا ، گروه طراحی باید نسبت به تدوین برنامه فیزیکی بخش ها و فضاها برابر سفارشات مورد نظر کارفرما و در قالب استاندارد های موجود کشور اقدام نماید . تدوین برنامه فیزیکی بخش ها برابر جداول و کتابچه های مورد استفاده معماران که در اغلب طرح های غیر بیمارستانی نیز وجود دارد ، صورت پذیرفته و پس از تکمیل آن ها در جلسات کارشناسی مشترک با کارفرما یا نمایندگان وی ، این مباحث و سرانه ها مصوب خواهد شد . در حقیقت تدوین این کتابچه ها ، آغاز عملیات طراحی بیمارستان محسوب می شود  .

ج : در تدوین برنامه فیزیکی بیمارستان ها از یک سری جداول و سرانه های بین المللی و کشوری استفاده شده و به عنوان ماخذ و مبنای محاسبات ، نام و مشخصات هر فضا و ریزفضاهای تابعه آن ، با دقت و با بکاربردن تجربه ، استحصال و درثانی ریز متراژهای هر فضا در مقابل آن درج خواهد شد .لازم به ذکر است که سرانه های فیزیکی بیمارستان ها در کشورهای مختلف بر اساس

·          بهداشت نفوس / نوع بیماری های منطقه / وضع توقف بیماران در بیمارستان ها / ضریب اشغال تخت

·          وضعیت آب و هوا

·          وضعیت اقتصادی و اجتماعی و تکنولوژیکی منطقه

·          وضعیت حوادث ( تصادفات – اتفاقات کارخانه های شیمیایی ، مکانیکی - ... )

در هر منطقه تعیین و به صورت دوره های زمانی مختلف و از طریق مراجع ذیصلاح کشوری ابلاغ خواهد شد . البته پر واضح است که میزان تسلط طراحان در جزئیات بیمارستانی و پیش نیازها و پس نیازهای هر بخش ، بر نحوهء تدوین برنامه فیزیکی بیمارستانی و نزدیکی آن به واقعیات درمانی و ساختمانی و تجهیزاتی و حتی پرسنلی ،  هر طرح بیمارستانی کاملا اثر گذار خواهد بود .

د : همچنین به غیر از جزئیات سرانه های فضای فیزیکی داخل بیمارستان ها ، بعضی آیتم های کلی نیز در طراحی و تدوین برنامه فیزیکی بیمارستان ها سایه خواهد انداخت . به طور مثال حجم کل بیمارستانهای فعال و در دست احداث کشور ،  تابع مصوبات سطح و سطوح تخت های بیمارستانی منطقه مورد نظر هم خواهد بود . از آن جایی که تعداد تخت هر منطقه بر اساس جمعیت کشور مشخص و از سال 1376 مصوب می باشد ، سقف کلی تخت قابل احداث هر منطقه و حتی نوع و گرایش تخت های هر منطقه هم مشخص بوده و بر کل برنامه فیزیکی بیمارستانهای جدید و قدیم ، به عنوان یک قانون بالا دستی ، مستولی میباشد . اگر چه ذکر این نکته نیز لازم است که در بعضی از این سرانه ها بعد از گذشت حدود دو دهه از عمر شان ،  بایستی حتما تغییراتی را لحاظ نمایند که هنوز به طور کامل  اعمال نشده است . به عنوان مثال در حالی که در بعضی کشور های مشابه ایران ،  سرانه هر هزار نفر 5 تخت است در کشور ما 1.5 تخت برای هر هزار نفر جمعیت منظور شده . با این حال کشور های توسعه یافته ای هم وجود دارند که تا 12 تخت برای هر هزار نفر را منظور نموده اند ، که اینها  ، همگی قبل از هر چیزی ، ناپایداری این اعداد را در هر منطقه و در هر زمان یادآوری مینماید .البته مدتی است که در کشور سعی بر رسیدن به سرانه 3 تخت برای هر هزار نفر وجود دارد ولی هنوز کاستی هایی در زیرساختهای قیزیکی و پرسنلی و تجهیزاتی و از همه مهمتر مالی وجود دارد که منجر به عدم تحقق این هدف تا امروز شده است اگر چه در اکثر مراکز استانها از عدد 3 تخت برای هر هزار نفر عبور کرده ایم.

B2-2 -  مشخص کردن شکل و حجم ساختمان اصلی  بیمارستان :

در راستای مباحثی که در فصل اول این کتاب ذکر شده است  (A2 و  A3) ،  برای تعیین شکل هندسی ساختمان اصلی بیمارستان ، شاخص های  زیر بایستی مد نظر قرار گیرد:

·          ترکیب بخشها و چگونگی قرار گرفتن آنها در کنار هم

·          رعایت مسائل عملکردی بین بخشها

·          رعایت مسایل اقتصادی – فرهنگی – پرسنلی و حتی اقتصادی و بهره وری در وقت متخصصین ، پرسنل و بیماران و نیز سرانه های فیزیکی و اقتصاد انرژی

به همین دلایل ، و نیز تجارب حاصل از فرم های مختلف تجربه شده در انواع ساختمانهای بیمارستانی ، در یک نگاه کلی ، و به طور معمول ، بیمارستان ها می توانند از نظر ساختمان اصلی و شکل و حجم آن ،  به صورت های مختلف از جمله گسترده ، متمرکز ، مرتفع و یا ترکیبی بوده باشند. دلایل و چرایی  رسیدن به این شکلها  در طی دوران تمدن بشر حادث گردیده ولی انتخاب هر کدام از آن ها بسته به سلیقه و سفارش کارفرما و تیم طراحی خواهد بود . البته انتخاب هر کدام از این موارد دلایل فنی و نیز معایب و محاسنی دارد که در هر قسمت به آن ها اشاره  کوتاهی میشود :

B2-2-1  - مدل بیمارستان پراکنده  : اگر چنانچه برای طراحی بیمارستان مورد نظرتان روش بیمارستان گسترده یا پراکنده را انتخاب نموده اید ، علاوه بر مطالب فصل اول این کتاب ، رعایت چارچوب های زیر اجتناب ناپذیر است : 

1)       در مدل بیمارستان های پراکنده ، مساحت زمین محل اجرای طرح حداقل میبایستی حدود 30% بیشتر از سایر مدل های طراحی بیمارستانی باشد .

2)       در مدل بیمارستان های پراکنده وجود حداقل 3 بلوک ساختمانی مجزا مورد نیاز است . یعنی کمتر از سه بلوک (حال با یک کاربری اختصاصی نظیر  درمانی –  درمانگاهی –  خدماتی و ...  یا ترکیبی از انواع آنها ) در این قالب و عنوان نخواهد گنجید .

3)       در این مدل بیمارستانی معمولا ساختمان ها بیشتر از 5 طبقه مثبت نمی باشند . اگر چه به طور سنتی در 2 تا حداکثر 3 طبقه اجرا میشوند .

4)       در این مدل معمولا فضاهای درمانی و تخصصی ، از فضاهای پاراکلینیکی و درمانگاهی جدا و حتی هر کدام در دو یا چند بلوک ساختمانی خواهند بود .

5)       در این مدل ، فضاهای پشتیبانی و بعضا اداری و همچنین تاسیساتی و انواع انبار ها از بلوک های درمانی جدا بوده و حتی المقدور در چندین بلوک ساختمانی جداگانه طراحی خواهند شد .

6)       از مهمترین محاسن این طرح ، کنترل عفونت های بیمارستانی ، رعایت عالی پدافند غیرعامل ، سادگی و عدم پیچیدگی در سازه و تاسیسات ، سرعت در احداث ، امکان فاز بندی و توسعه گام به گام در طول زمان احداث و یا بهره برداری  و ... خواهد بود . 

7)       از معایب اصلی این مدل ،  مخارج زیاد نگهداشت ، نیاز به محوطه بزرگ ، زیاد شدن حجم گردش کار (پرسنل – کالا – بیمار ) بین ساختمان ها و در پی آن غیر اقتصادی شدن  هزینه های بخش پرسنل و تاسیسات و ... خواهد بود .

8) خلاصه آنکه ، شکل هر بلوک ساختمانی در این مدل ، هر فرم و سایزی میتواند باشد و با ساختمان  مجاورش نیز میتواند شبیه باشد یا نباشد ، ولی به هم وصل نیستند . اگر به هم وصل شدند دیگر از مدل بیمارستان پراکنده خارج شده اند.

B2-2-2 - مدل بیمارستان متمرکز : چنان چه روش بیمارستان متمرکز که شایع تر از نوع طراحی بیمارستان پراکنده میباشد ،  برای شکل و حجم بیمارستان مورد نظرتان انتخاب گردد ، نکات زیر را بایستی مد نظر قرار دهید : 

1)       این مدل بیمارستانی نمی تواند کمتر از 3 طبقه باشد و معمولا بیشتر از 6 طبقه نیز  از این دسته بندی خارج خواهند شد .

2)       در این مدل بیمارستانی یک بلوک ارتباطی باریک ولی طولانی بایستی دو یا چند بلوک اقماری چسبیده به خود را به هم مرتبط نماید . بنابراین ، شاکله طراحی این روش بیمارستانی وجود حداقل 3 بلوک ساختمانی خواهد بود که به هم پیوسته میباشند .  

3)    بالاترین حسن این نوع بیمارستان ها جدا بودن هر یک از بخش ها از یکدیگر برای کنترل عفونت های بیمارستانی و همچنین روی هم قرار گرفتن پلان های مشابه به هم در طبقات به جهت صرفه جویی در احداث و نگهداشت و بالابردن ایستایی سازه هاست .

4)       از دیگر محاسن این مدل کم کردن حجم گردش کار بین بخش ها ( پرسنل ، کالا ، بیمار ) ، تا حدودی کنترل عفونت های بیمارستانی ، اقتصادی شدن نگهداشت و تاسیسات و ... می باشد .

5)      معایب این مدل عبارتند از  نقص در پدافند غیر عامل ، و نیز زمان بر بودن زمان احداث و پیچیدگی نگهداشت آنها (البته به نسبت مدل پراکنده نه سایر مدل ها)

6)       تعدادی از فرم های مختلف قرار گرفتن بلوک های ساختمانی که در این مدل قابلیت اجرایی دارند ، بشرح ذیل  میباشد:

الف: نوع خطی یا ساده :

           یا        

 ب: نوع مشهور به H  که مشهور ترین و متداول ترین نوع طراحی و چینش بلوک های بیمارستانی است:

ج -  مدل  U  یا  مدل نعل اسبی

       یا   

د - مدل E  یا مدل شانه ای

     یا             

ر- مدل ضربدری ، که مناسب بیمارستانهای بالای 200 تختخواب دارای انواع بخشهای تخصصی ست

     یا     

B2-2-3  - مدل بیمارستان مرتفع : چنان چه بیمارستان مورد نظر شما بیش از یکصد تختخواب بوده و تعداد بخشهای بستری آن بدلیل تعدد و تنوع فوق تخصص ها ، بیش از 6 بخش بستری باشد ، در آن صورت اصلح است  برای شکل و حجم بیمارستان مورد نظرتان ، مدل بیمارستان مرتفع را انتخاب نمایید . پر واضح است برای ظرفیتها و بخشهای کمتر از این تعداد ، این مدل اقتصادی  نیست .

برای مدل بیمارستانهای مرتفع ، رعایت چارچوب های زیر الزامی خواهد بود :

1)     این مدل بیمارستانی کمتر از 6 طبقه قابل تصور نبوده و بیش از12 طبقه نیازمند رعایت شرایط خاصی خواهد بود که اقتصادی و اجرایی بودن طرح را به چالش خواهد کشید .

2)     در مدل بیمارستان های مرتفع یک بلوک اصلی به عنوان کانون سازه در مرکز روابط بین بخش بیمارستان و سه یا چند یال اقماری چسبیده بر آن به عنوان محل اجرای بخش های تخصصی بیمارستانی ، شاکله طراحی بیمارستان را تشکیل میدهند.

3)   بدیهی است که تعداد یال ها و طبقات این نوع بیمارستان ها بستگی به تعداد عددی بخش ها و فضاهای مختلف منظور شده در سبد انتخابی بیمارستان خواهد داشت . هر چه قدر تعداد این بخش ها در بیمارستان مورد نظر شما بیشتر باشد ، تعداد یال ها و تعداد طبقات سازه بیشتر خواهد شد .

4)       این مدل تمامی محاسن مدل بیمارستان های متمرکز را خواهد داشت . به علاوه آن که زمین کمتری برای عرصه نیز مصرف مینماید .

5)       معایب این مدل بیمارستانی ، شامل هزینه متر مربع بیشتر در عملیات احداث نسبت به سایر مدل ها ، ریسک بیشتر عفونت های بیمارستانی ، پیچیده بودن احداث و عملیات نگهداشت در تمام دوره بهره برداری ، سخت بودن اجرای هر نوع سناریو توسعه ، زمان بر بودن طول احداث ، ریسک بسیار بالای پدافند غیر عامل و ... می باشد

6)       انواع شکلهای این مدل به صورت های ذیل قابل طرح است ولی اینکه همه یال ها یک سایز و اندازه باشند یا اینکه یک ارتفاع داشته باشند ، بسته به نظر طراحان متفاوت بوده و طبقات و یالها میتوانند به اندازه هم نباشند ، ولی اساس ارتباطی آنها  معمولا  یک هسته محوری داشته و بشکل زیر است:

سه یال     یا چهار یال       یا پنج یال        

B2-2-4  - مدل های ترکیبی : در مواقعی و بدلایل مختلف از جمله ، بدلیل شکل خاص زمین ، نوع ساختمان های مجاور بیمارستان و کاربری آن ها ، نوع خاص بخش ها و حتی سلایق کارفرما ، هیچ یک از مدل های سه گانه فوق الذکر به صورت کامل و مطلق قابلیت اجرایی پیدا نمی نمایند . در این صورت تلفیقی از مدل های بالا توسط طراحان انتخاب خواهد شد که حتی الامکان کمترین معایب و بیشترین محاسن را برای آن طرح به خصوص در آن سایت به ارمغان بیاورد .

این مدل ترکیبی که البته بیشترین و شایع ترین مدل طراحی بیمارستانهای متوسط به بالا (بیش از 100تختخواب)  بخصوص در بیمارستانهای خصوصی است ، برای هر منطقه و هر بیمارستان یک سری محاسن و معایب خواهد داشت و هر آنچه در معایب و محاسن سه مدل بالا گفتیم ، میتواند به فراخور منطقه و یا طرح ، برای هریک از این نمونه ها جاری باشد یا نباشد . به همین دلیل قابلیت تعمیم یک متن برای همه جا وجود نداشته و  بحث کردن در مورد معایب و محاسن برای تک تک آنها در این جا قابل طرح نیست . 

چند نوع مدل ترکیبی متداول از این طرح ها جهت راهنمایی به شرح زیر مطرح می شود :

الف : مدل خطی ترکیبی ،  که هر کدام از یالها میتوانند دارای اندازه و ارتفاع و تعداد طبقات متفاوتی باشند ولی معمولا در این مدل اکثر بلوکهای جانبی در بیش از 6 طبقه احداث نخواهند شد .

     یا           یا   

ب : مدل شانه ای ترکیبی ،  که ساختمان بلوک ارتباطی میتواند در همه طبقات وجود نداشته باشد . یادآوری این نکته مهم است که اصولا  هر چقدر زیر بنای بیمارستان بیشتر بشود تعداد بلوکها بیشتر میشود ، نه حجم یا ارتفاع شان . بنابراین رابطه ای بین تعداد بلوک  و تعداد تخت وجود دارد که بسته به نوع تخصص و نوع اقلیم بیمارستان با تفاوتهای معنی داری تعریف میگردد.

   یا          یا 

ج : مدل چند یاله ترکیبی ، که در آن صورت  یک هسته مرکزی وجود داشته و یالها حول آن بلوک مرکزی ، روابط بین بخشی خود را حفظ مینمایند . در این مدل اکثر بلوک ها اندازه و ارتفاع مورد نیاز خود را دارند  و حتی علیرغم شاخصهء مرتفع بودن در این مدل از بیمارستانها ، بلوکی هم میتواند در کمتر از 6 طبقه اجرا شود.  

          یا      یا  

B2-3 -  مشخص کردن منطقه بندی داخل  بیمارستان :

تا اینجای کار ،  اندازه و ظرفیت بیمارستان مشخص و شکل و حجم ساختمان اصلی بیمارستان نیز انتخاب شده است . حال زمان مشخص کردن  منطقه بندی داخل بیمارستان است . در این مرحله جانمایی هر یک از بخش ها در داخل حجم بیمارستان باید مشخص شود . این موضوع یک قانون بالاتر را هم شامل می شود . باید یادآوری نمود که در بیمارستان ها به دلیل رعایت سلامتی بیماران و کارکنان و مراجعین ، فضاها از نظر نوع کاربری باید یک تقسیم بندی کلی تری را هم رعایت نمایند . این منطقه بندی شامل منطقه بستری ، منطقه سرپایی و منطقه مشترک میشود . این بخش از بحث ما به توضیح این نکات و نحوه انتخاب و وجه تمایز آن ها می پردازد :

B2-3-1  - منطقه بستری : این قسمت از بیمارستان می بایست شامل زیر مجموعه های زیر باشد :

·          کلیه بخش های بستری بیماران شامل بخش داخلی ، جراحی ، خاص

·          تالار اتاق های عمل بیمارستان

·          بخش های ویژه

در این منطقه چون کثیف ترین و آلوده ترین کارهای بیمارستانی صورت می پذیرد باید بیشترین تمهیدات به کار گیری شود تا تمیز ترین و پاک ترین وضعیت پدید آید . برای چنین پروسه پرخرجی بیشترین هزینه های ثابت و در گردش بیمارستانی مصرف می شود . لذا نباید هر کس و هر کالایی و هر فرایند غیر ضروری به این منطقه رفت و آمد داشته باشد و یا هر دفتر و شعبه ای را در این محدوده ساکن نمود  . اصولا منطقه بستری شدیدا تحت حمایت  و حساسیت طراحان خبره بیمارستانی برای جدا کردن از سیکل کارهای غیر درمانی بیمارستانی است .

در لکه گذاری خدمات بستری در محدوده منطقه بستری  ، بعضا به ناچار بخش های بستری با بعضی خدمات پاراکلینیکی در مجاور هم قرار خواهند گرفت که در این صورت با تمهیدات مکانیکی باید مباحث مربوط به هوای پاک و منطقه پاک در طراحی ها در نظر گرفته شود .

همچنین در مواقعی می توان بیش از یک بخش بستری را در یک طبقه و در کنار هم جانمایی نمود . در صورت امکان اجرای چنین گزینه ای ، محاسن زیر حادث می شود :

·          بالابردن محرمانگی و پاکیزگی منطقه بستری ها نسبت به روش های دیگر

·          صرفه جویی در راه های وصولی و لابی های هر طبقه

·          کمک کردن و هم پوشانی بستری ها در ظرفیت پذیرش بیمار

·          سیال کردن و همپوشانی سقف پذیرش و تعداد ظرفیت بخش ها

·          کمک پرستاران در مواقع اضطراری به بخش مجاور 

B2-3-2  -  منطقه بیمار سرپایی ( درمانگاه – اورژانس ) : شلوغ ترین منطقه بیمارستان همین ناحیه خواهد بود . سلامت بیماران بستری و همچنین سلامت بیماران سرپایی با رعایت موارد زیر حاصل خواهد شد: ،

1)       تا حد امکان نباید دیاگرام های تردد مربوط به منطقه بیماران سرپایی و منطقه بیماران بستری با هم تلاقی داشته باشند .

2)       در تعیین محدوده منطقه بیماران سرپایی باید حجم بیماران و مراجعین به درمانگاه و اورژانس را  در دو وضعیت کف و سقف مد نظر قرار داد و برای آنها تفکر حفظ بهره وری را اعمال نمود . 

3)       همچنین در بیمارستان های دولتی بهتر است در این محدوده و لابی های بیمارستان  ، پیش بینی مواقع بحران و هجوم مراجعین منظور گردد و تمهیدات لازم برای سیکل تردد و حتی امکان تبدیل به نقاهت خانه و یا تریاژ موردنیاز حوادث منظور گردد . 

4)       در بیمارستان های خصوصی و همچنین بیمارستان هایی که دارای درمانگاه های فعال درون بیمارستانی می باشند ، حجم و وسعت این منطقه از روز اول طراحی باید چنان وسیع منظور گردد که اهداف 3 و 5 و حتی 10 ساله را جواب گو بوده و نیاز به تغییرات زود هنگام در ساختار بیمارستان نباشد . 

5)       اگر چنان چه غرفه هایی نظیر بوفه ، تریا ، عینک فروشی و ... در این منطقه مورد نیاز است ، از روز اول طراحی باید تفکر تبدیل به احسن شدن و توسعه آن ها  و همچنین ملزومات تاسیساتی هر یک از آن ها مد نظر قرار گیرد .

B2-3-3  -  منطقه مشترک : این منطقه از بیمارستان شامل بخش ها و کاربری های ذیل است:

·          بخشهای تشخیصی نظیر آزمایشگاه ها ، رادیولوژی ، فیزیوتراپی

·          بخشهای پشتیبانی تخصصی نظیر آشپزخانه ، لندری ، CSR

·          بخشهای اداری و تاسیساتی

این منطقه از بیمارستان اگر چه نمود کمتری دارد ولی هر نوع خلل در عملکرد اجزای مختلف  آن ،  موجب اختلال در کل بیمارستان خواهد شد . همچنین این منطقه از بیمارستان جز سخت ترین مناطق بیمارستان برای توسعه و یا تغییر کاربری می باشد . بنابراین در روز طراحی بیمارستان باید نگاه ویژه ای به این منطقه از طرف تیم طراحی صورت گیرد . ضمنا اندازه و سهم هر کدام از بخش های این منطقه مورد اختلاف نظر کارفرما  بوده و تلاش برای نفوذ نظراتی از  نفرات کارفرما در بهتر کردن حجم  و محل هر یک از این بخشها  به نفع خودشان ، در اکثر طرحهای بیمارستانی یک معضل رایج برای طراحان بیمارستانی است . لیکن بایستی به ایشان تفهیم نمود که طراحی هر کدام از آنها تابع شرایط خاص خود خواهد بود .

اندازه هر بخش از خدمات پاراکلینیکی در یک بیمارستان تابع 3 سوال اساسی زیر است :

·          در این بخش چه خدماتی انجام می گیرد ؟

·          این خدمات را چه کسی انجام می دهد ؟

·          این خدمات به چه تجهیزاتی نیاز دارد ؟

در پاسخ به این سوالات است که حجم هر یک از بخش های تشخیصی ، پشتیبانی ، اداری بیمارستان مشخص خواهد شد . سپس با توجه به اهمیت و روابط هر یک از بخش های تشخیصی با دیگر بخش های بیمارستانی به شرح متون آتی این کتاب ، لکه گذاری ها در این منطقه اجرایی خواهد شد .

نکته مهم دیگری که بایستی در این مقطع از کار دقت شود ، ورود تیم تجهیزات پزشکی است . اگر چه حضور تیم تجهیزات پزشکی در داخل مهندسین مشاور بیمارستانساز  در قالب همکاران داخلی یا میهمان ، اغلب وجود داشته و دارد ، ولی از آنجائیکه نسل جدید گروه مهندسین مشاور که دارای گرید بیمارستانی هم هستند ، کمابش فاقد گروه تجهیزات پزشکی که دارای تجربه موثر بیمارستانی باشند بوده ، و از طرف دیگر ، تیم های تجهیزات پزشکی جدید نیز دوست دارند ساز تخصصی جداگانه خود را بنوازند ، بهتر است چه این روش درست باشد و چه غلط ، (جای بحث آن به صورت مستقل لازم است) از این مرحله به بعد ، مهندسین تجهیزات پزشکی وارد قضایا و طراحی ها بشوند ، حال چه مستقل و چه زیرمجموعه تیم معماری . اصل جلب نظرات تخصصی این شاخه مهم و تخصصی و اعمال آن در طراحی هاست و بحث تابعیتش از طراح اصلی یا از کارفرما ، دهها شیوه و از منظرهای مختلف دارد که  علی الاصول چون حق انتخاب با کارفرماست ، لزومی به ایجاد چالش اضافی در این مورد نیست.

B2-4 -  مشخص کردن شکل و حجم بخش ها :

پس از طی مراحل قبلی ، مبنا بر این است که در حال حاضر ظرفیت بیمارستان ، شکل و حجم بیمارستان و منطقه بندی داخلی بیمارستان مشخص شده و باید در این مرحله شکل و حجم بخش ها را طراحی نماییم .

شکل و حجم بخش های بستری از مهم ترین خصوصیات هر بیمارستان خواهد بود . از آن جایی که فرم و سیکل های کاری بخش هایی نظیر فیزیوتراپی ، آزمایشگاه ، بخش اداری و حتی بخش اورژانس تقریبا مشخص و برای هنرنمایی طراحان ، دارای محدودیت در شکل و اندازه می باشد ؛ شاید بتوان بخش های بستری را برای طراحان محل ارائه هنر و سلایق شخصی و بروز دیدگاه ها عنوان نمود . اگر چه همین بخش های بستری هم کاملا بدون قانون نیستند ولی نسبت به سایر  بخش ها نظیر  ICU و  CCU و ... امکان بیشتری برای ارائه نظرات تیم طراحی و یا اعمال سفارشات کارفرما را فراهم می سازد .

اصولا  دو روش و فرم برای طراحی شکل و حجم داخلی بخش های بستری وجود دارد که از روش های دیگر متداول تر است . اما برای تعیین شکل و فرم بخش های بستری ، در ابتدا بایستی عوامل زیر مورد بررسی دقیق قرار گرفته باشد و همچنین سلیقه کارفرما نیز در هر یک از آنها مورد سوال قرار گیرد :

·          نوع ارتباط درون بخش و برون بخشی مورد پسند کارفرما

·          تعداد و نوع تخت های تحت مراقبت در هر بخش

·          طریقه قرار گرفتن اطاقها در راهروهای دسترسی

پس از مشخص شدن نتایج سوالات بالا ، و سمت و سوی سلایق کارفرما ، میتوان تصمیم گرفت که از کدام یک از دو مدل زیر استفاده نمود:

B2-4-1  - پلان خطی : در این مدل ، تخت ها یا اتاق های بستری کنار هم و با یک یا دو راهرو چیده خواهد شد . ایستگاه پرستاری در ابتدا یا انتها و یا در وسط راهرو خواهد بود . همچنین ورودی بخش از یکی از دو سر ابتدا یا انتهای راهرو پیش بینی خواهد شد . البته این نوع از چیدمان بخش های بستری تکامل یافته بیمارستان های دوران قدیم است که سالن هایی با بیش از 20 تخت احداث و پرستاری و سرویس ها را در هر گوشه این سالن ها تعبیه می نمودند . این سالن ها به ترتیب بعد از جنگ جهانی اول باکس باکس شده و در نهایت به صورت پلان های خطی امروزی در آمده اند .

در این مدل از طراحی بخش های  بستری ، موارد زیر قابل تامل است :

·          حداکثر فاصله پرستاری تا آخرین تخت بیمار نباید از 30 متر تجاوز نماید . ( از پشت ایستگاه پرستاری تا پای تخت بیمار )

·          در این مدل باید از چهار طرف پلان ،  اتاق ها  دارای نور طبیعی باشند تا بتوان کلیه فضاهای بستری ، پرستاری ، پشتیبانی و اداری بخش را به نور طبیعی مشرف نمود.

·          این مدل نمی تواند برای بخش های بیش از 20 تخت جوابگویی مناسبی از نظر خدمات پرستاری داشته باشد .

·          اگر چه 80% بیمارستان های فعلی کشورمان از این الگو تبعیت می نمایند ، اما این الگو در دنیا در حال فراموشی است .

·          در این مدل ، بیماران حس فراموش شدگی پیدا خواهند نمود . به خصوص بیماران بدون همراه در اتاق های دور از پرستاری بیشتر از دیگران در معرض این تهدید عاطفی هستند . 

B2-4-2  -  پلان هسته ای : شکل و حجم این نوع از بخش های بستری ، به گونه ای همان پلان خطی است که پیچیده تر شده است . بدین معنی که ایستگاه پرستاری در وسط قرار گرفته و راهروهای منتهی به اتاق های بیماران در دو یا سه یال یا حتی چهار یال به ایستگاه پرستاری ختم خواهند شد .ضمن آن که ورودی بخش نیز روبروی پرستاری منظور می گردد . این مدل به عنوان پلان هسته ای یا دایره ای مشهور گشته و در حال حاضر اکثر بخش های حساس بیمارستان از این الگو تبعیت می نمایند .

نکات مهم در طراحی این مدل به شرح زیر می باشد :

·          در جلوی ایستگاه پرستاری باید یک لابی کوچک و متناسب با حجم بخش دیده شود .

·          ورودی بخش باید تحت کنترل ایستگاه پرستاری و در دید مستقیم طراحی گردد .

·          کل اتاق های پشتیبانی بخش ، پارک وسایل مورد نیاز ، استراحت پرسنل می بایست در نزدیکی ایستگاه پرستاری و در دید کامل پرستار جانمایی شوند .

·          در طراحی این مدل از بخش های بستری ، بحث نیاز به تهویه مکانیکی فضاها ، بسیار پررنگ تر از دیگر نمونه ها مطرح است .

·          این نوع از بخش های بستری بدون تهویه مکانیکی و ایجاد فشار مثبت و منفی در زون ها ، مستعد عفونت های بیمارستانی خواهند بود .

·          از محاسن پلان های هسته ای در بستری ها ، بالارفتن رضایت مندی بیماران ، بالارفتن بهره وری پرستاران ، کمتر شدن سهم فضاهای ارتباطی از کل زیر بنای بیمارستان و از همه مهم تر کم کردن زمان فراخوانی CPR  برای بیماران بدحال است .

پس از رعایت این تعاریف ، تیم طراحی بایستی مطابق نظرات کارفرما ، شکل انتخابی بخش ها را به گونه ای انتخاب نماید که نتایج ذیل حادث شود :

·          ایجاد بهترین و کوتاهترین رابطه ایستگاه پرستاری با اطاقهای بستری

·          حصول بهترین طریقه نور گیری در اطاقهای بستری

·          بهترین فرم قرار گرفتن اطاقها در راهرو های دسترسی

·          تولید بهترین دید برای بیمار یعنوان عامل تعیین کننده در حصول به رضایتمندی وی

B2-5 - نحوه چیدن بخش ها در کنار هم و ارتباط بین بخش ها:  

حال که شکل بیمارستان و شکل بخش ها مشخص شده است ، نوبت آن است که مشخص شود کدام بخش در کجای بیمارستان باشد و کدام بخش با کدام بخش دیگر ، ارتباط مناسب تری داشته باشد . البته از همان ابتدا بایستی بدانید که نام بخش ها و کاربری هر بخش به خصوص کاربری بستری ها در طول دوره بهره برداری بیمارستان بار ها و بارها تغییر خواهد کرد و لیکن برای هر بار تغییر ، باید کل آیتم های گفته شده در انتخاب کاربری بخش ها در نظر گرفته شود تا بهترین بهره وری حاصل گردد .

بنابراین مواردی که در این مبحث مطرح می شود نه تنها برای روز طراحی بیمارستان بلکه همواره و در طول هر نوع تغییرات سلیقه ای در کاربری بخش ها و تخت های بیمارستان باید مد نظر قرار گیرد .

البته این موارد در دوره های زمانی مختلف می تواند مانند خیلی از پارامتر های پزشکی و بیمارستانی دست خوش  تغییر قرار گیرد . ولی آن چه که تا کنون مصوب است شامل نکات زیر می باشد :

B2-5-1 -  دسته بندی بخش ها : این که دسته بندی بخش ها باید بر اساس خصوصیات بالینی بیماران صورت پذیرد نکته مهمی است که در تعریف محدوده بیماران هر بخش باید رعایت گردد . جهت درک کامل این موضوع برای طراحان جوان بیمارستانی ، چند نوع از دسته بندی های بخش های بیمارستان را مرور می کنیم :

1) دسته بندی بخش ها بر اساس وضعیت بالینی بیماران : ویژگی ها و خصوصیات بالینی بیماران در این تقسیم بندی اساس کار خواهد بود و در هریک از بخش های بستری بشرح موارد زیر این دسته بندی اعمال می شود :

·          بخش داخلی : محل معالجه بیماران به وسیله دارو یا سایر روش های غیر تهاجمی

·          بخش جراحی : محل معالجه بیماران و جراحات آن ها با روش های جراحی

·          بخش زنان و زایمان : محل معالجه و نظارت و کنترل مادران باردار و غیر باردار در دوران قبل ، حین و پس از بارداری

·          بخش اطفال : محل معالجه بیماری های مربوط به اطفال

البته به غیر از چهار دسته بندی کلی بالا ، از نظر تقسیم بندی خصوصیات بالینی بخش هایی نظیر بخش نوجوانان نیز در بیمارستانهای امروزی مطرح است که مخصوص سن آنهایی است که در بخش اطفال مسن به نظر میرسند و لذا در بخش نوجوان آن ها را کلاس بندی می نمایند تا از نظر عاطفی به مشکل برخورد ننمایند . همین مطلب در مورد سالمندان نیز صادق است .

همچنین اینروزها در بیمارستان های کوچک بخش های جراحی و داخلی می توانند با هم ادغام شوند و در بیمارستان های بزرگ نیز هر کدام از رشته های فوق تخصصی ( چه داخلی – جه جراحی ) خود ، بخش مستقل دارند . 

2) دسته بندی بخش ها بر اساس نوع خدمات و تعرفه ها : این تقسیم بندی امروزه چه خوب و چه بد در بیمارستان های خصوصی و نیمه خصوصی حاکم و جاری میباشد . در این روش بسته به سفارش کارفرما  ، می بایست بعضی بخش ها  بر اساس پرداختهای مالی بیماران تفکیک و جانمایی گردند . میزان و متراژ سرانه های زیر بنای هر تخت و یا دیگر امکانات جانبی هر یک از مدل های قیمتی ،  در این تقسیم بندی متفاوت است . به همین دلیل صرفآ تصمیم کارفرما ، برای سطح و  نوع خدمات غیر پزشکی و هتلینگی و میزان تعرفه ها در این نوع تقسیم بندی ها  ، مبنای مهمی برای کار طراحان خواهد بود . مدل های متداول این نوع تقسیم بندی در ایجاد بخشهایی برای جذب ثروتمندان در بیمارستانهای خصوصی ، روزبه روز درحال رقابت بیشتر میباشند.

3)تقسیم بندی های غیر متداول : گونه ای از تقسیم بندی ها نیز در چیدمان بخش ها در طبقات یا در کنار هم وجود دارد که گرچه متداول و عمومی نیست ولی بعضا مورد استفاده طراحان بر مبنای سفارش کارفرما قرار می گیرد .

 این تقسیم بندی ها به شرح زیر می باشند :

·          تقسیم بندی بر اساس جنس بیماران ( مرد ، زن ، کودک ) برای هر رشته بیماری

·          تقسیم بندی بر اساس طبقه اجتماعی بیماران ( بیمارستان های نظامی – سیاسی و یا بیمارستان های صنفی و  صنعتی )

·          تقسیم بندی بر اساس سن بیماران یا نوع و شدت بیماری و ... هم در مواقعی دیده شده است .

 اگر چه قابل ذکر است که  مجامع پزشکی و متولیان حقوق بیماران ،  از اساس با این نوع دسته بندی ها مخالفت های جدی و علمی  دارند و آن را مغایر تعهدات پزشکی و نیز نافی سلامت روحی بیماران مینامند.

B2-5-2   -  الویت های چیدمان بخش ها : در چیدمان بخش های بستری در کنار هم  ، در انواع مدل های شرح بالا ،  موارد زیر باید مد نظر قرار گیرد :

·          بخش های بستری مربوط به گروه جراحی ها با کمترین فاصله به تالار اتاق های عمل جانمایی شوند .

·          بخش های مربوط به بستری های جراحی با نزدیک ترین فاصله به  ICU. جانمایی شوند .

·          بخش های مربوط به بستری های داخلی قلب با نزدیک ترین فاصله به CCU  جانمایی شوند .

·          بخش های مربوط به زنان و زایمان با نزدیک ترین فاصله به زایشگاه جانمایی شوند .

·          بخش های مربوط به ارتوپدی و اورولوژی با نزدیک ترین فاصله به رادیولوژی جانمایی شوند .

·          بخش های مربوط به بستری های VIP . در بهترین دیدگاه داخل به خارج ساختمان جانمایی شوند .

·          بخش های مربوط به زیر گروه های فوق تخصصی جراحی نظیر قلب – قفسه سینه – مغز و اعصاب تا حد امکان مستقل تر از سایر بخش ها باشند .

·          بخش های مربوط به اطفال در بهترین دیدگاه داخلی بیمارستان جانمایی شوند .

·          بخش نوزادان و NICU   تا حد امکان کمترین فاصله را با بخش زنان و زایمان داشته باشد .

·          بخش های مربوط به زیر گروه های داخلی نظیر عفونی – سل و ریوی – روان پزشکی – پوست تا حد امکان مستقل از سایر رشته ها باشند .

B2-5-3 -  ترسیم دیاگرام ارتباطات برون بخشی : پس از چیدمان تمامی بخش های موجود در برنامه فیزیکی یک بیمارستان ، در کنار هم و در داخل فضاهای طبقات ، طراح می بایست بلافاصله نسبت به رسم دیاگرام های زیر در سطح بیمارستان اقدام نماید  تا پس از ترسیم هر یک از دیاگرام ها ، نقاط ضعف و قوت طراحی مشخص گردد :

·          دیاگرام ارتباط بین بستری ها ، پاراکلینیک ها ، درمانگاه ها

·          دیاگرام ارتباطات افقی چینش پیشنهادی در هر طبقه

·          دیاگرام ارتباطات عمودی بین طبقات برای چینش پیشنهادی کل طبقات

·          دیاگرام های عملکردی برای هر یک از بخش های بیمارستان

این دیاگرام ها برای ارتباطات درون بخشی و برون بخشی و سیکل تردد بیمار (سرپایی – بستری )  ، پرسنل ، کالا ، همراه بیمار ، تعریف خواهد شد و پس از ترسیم آنها بایستی مورد بررسی کارفرما قرار بگیرد . تصویب و تائید این دیاگرام ها توسط کارفرما و دستگاههای نظارتی  یعنی پایان یک سیر منطقی و لازم برای طراحی یک بیمارستان . البته این سیر طولانی ، برای بعضی از انواع بیمارستانها لازم هست ولی هنوز کافی نیست.

 . . . .  ادامه دارد  . . . .

بهتر است مطالب را  save   نکنید ، چون دائمآ در حال  edit   نمودن و به روز کردن آنها هستیم

 در لحظه مورد نیازتان ، به روزشدهء آنها را مجددا و در همان لحظه میتوانید در این سایت مطالعه بفرمائید 

مطالب این مجموعه حاصل 22 سال تحقیق و تجربه شخصی مهندس محمد رضا اردلانی است که با زحمات 7 ساله  مهندس هدی اردلانی

ویرایش ، دسته بندی و تدوین شده است . هرگونه نقل مطالب این مجموعه بدون ذکر منبع  ، ضمن ظلم به پدید آورندگان این اثر ،

قطعآ نزد دست اندرکاران بیمارستانی کشور ،  نشانگر رذالت شخصیتی سارقین خواهد بود.

 کلیه فایل های جلد اول  (38بخش - 3فصل)  کتاب طراحی بیمارستان را در اینجا مشاهده بفرمائید