مجموعه 5 جلدی بیمارستانسازی
تحقیق و تدوین :
مهندس محمد رضا اردلانی + مهندس هدی اردلانی
کتاب طراحی بیمارستان
فصل اول A : مبانی مطالعه برای طراحی بیمارستان
فصل دوم B : شاخص های طراحی بیمارستان
فصل سوم C : نکات اختصاصی در طراحی هریک از بخش های بیمارستان
کتاب احداث بیمارستان
فصل چهارم D : مبانی نظری در عملیات احداث بیمارستان
فصل پنجم E : نکات اجرایی در عملیات احداث بیمارستان
فصل ششم F : ویژگی های خاص برای مصالح مصرفی بیمارستان
کتاب توسعه و بازسازی بیمارستان
فصل هفتم G : مبانی نظری در عملیات توسعه و بازسازی بیمارستان
فصل هشتم H : نکات اجرایی در عملیات توسعه و بازسازی بیمارستان
کتاب نگهداری بیمارستان
فصل نهم K : مبانی نظری در عملیات نگهداری بیمارستان
فصل دهم L : نکات اجرایی در عملیات نگهداری بیمارستان
کتاب ارتقای بیمارستان
فصل یازدهم M : ساماندهی و کنترل سهم فیزیکی انواع بخش ها در بیمارستان
فصل دوازدهم N : چگونگی استفاده از نظام ارزشیابی بیمارستانی در ارتقای کیفیت فیزیکی بیمارستان
فصل سیزدهم P : نکات اختصاصی برای ارتقای کیفیت انواع بیمارستانها
جلد یکم
کتاب طراحی بیمارستان
فصل دوم : شاخص های طراحی بیمارستان
B1 – مبانی طراحی بیمارستان و تفاوت آن با دیگر طراحی ها
B2 - مراحل طراحی یک بیمارستان
B3 - دیاگرام های عملکردی برای هریک از بخشهای بیمارستانی
B2
مراحل طراحی یک بیمارستان :
B2-1 - مشخص کردن اندازه و ظرفیت بیمارستان
B2-2 - مشخص کردن شکل و حجم ساختمان اصلی
B2-3 - مشخص کردن منطقه بندی داخل بیمارستان
B2-4- مشخص کردن شکل و حجم بخش ها
B2-5 - نحوه چیدن بخش ها در کنار هم و ارتباص بین بخش ها
B2
مراحل طراحی یک بیمارستان
آنچه که در این مبحث ارائه می گردد در واقع تجربه شخصی و سلیقه خاص نگارنده از مراحل هر یک از فعالیت هایی است که برای مشخص کردن فرم و شکل طرح یک بیمارستان لازم و کافی می باشد . آن هم به ترتیب اولویت زمانی رسیدن به هر کدام . به عبارت دیگر در این مبحث نمودار و فلوچارت طراحی یک بیمارستان تعریف و عرضه می گردد . ترتیب اجرای هر مرحله و رعایت تقدم و تاخر آنها ، از الزامات سیر منطقی این طراحی خواهد بود . این مراحل پنج گانه به شرح زیر میباشند :
· مشخص کردن اندازه و ظرفیت بیمارستان
· مشخص کردن شکل و حجم ساختمان اصلی بیمارستان
· مشخص کردن منطقه بندی داخل بیمارستان
· مشخص کردن شکل و حجم بخش ها
· چگونگی چیدمان بخش ها در کنار هم و ارتباط بین بخش ها
البته هر کدام از این موارد زیر شاخه هایی دارند که به صورت مستقل نیازمند تشریح میباشند ، که در ادامه به بررسی هر یک از انها میپردازیم :
B2-1 - مشخص کردن اندازه و ظرفیت بیمارستان :
الف : با توجه به مباحث مطرح شده در فصل اول کتاب ، در این مرحله روند تصمیم گیری برای مشخص شدن اندازه و ظرفیت بیمارستان طی شده و به جایی رسیده ایم که حدود کلی یک بیمارستان حداقل به صورت یک متن املایی تنظیم و به اتفاق آرا به تصویب کارفرما و کارشناسان وی رسیده است . این یعنی ابتدای طراحی یک بیمارستان.
به عبارت دیگر، در این مرحله پاسخ سوالات زیر مشخص شده است :
· محل احداث بیمارستان ( شهر – منطقه – اقلیم )
· ظرفیت بیمارستان ( چند تخت خوابی )
. تعداد و نوع تخصص ها و بخشهای مورد نظر موسسین برای این بیمارستان (البته بدون زنجیره ارتباطات)
· گرایش عمده بیمارستان ( آموزشی ، جنرال ، ... )
· نوع مالکیت بیمارستان ( خصوصی ، دولتی ، ... )
· درمانگاه هم دارد یا ندارد ؟
· امکان افزایش در فازهای بعد را دارد یا ندارد ؟
· سرمایه احداث موجود است یا به تدریج جمع آوری خواهد شد ؟
· زمین محل احداث بیمارستان امکان وسعت دارد یا ندارد ؟
ب : پس از مشخص شدن سوالات بالا ، گروه طراحی باید نسبت به تدوین برنامه فیزیکی بخش ها و فضاها برابر سفارشات مورد نظر کارفرما و در قالب استاندارد های موجود کشور اقدام نماید . تدوین برنامه فیزیکی بخش ها برابر جداول و کتابچه های مورد استفاده معماران که در اغلب طرح های غیر بیمارستانی نیز وجود دارد ، صورت پذیرفته و پس از تکمیل آن ها در جلسات کارشناسی مشترک با کارفرما یا نمایندگان وی ، این مباحث و سرانه ها مصوب خواهد شد . در حقیقت تدوین این کتابچه ها ، آغاز عملیات طراحی بیمارستان محسوب می شود .
ج : در تدوین برنامه فیزیکی بیمارستان ها از یک سری جداول و سرانه های بین المللی و کشوری استفاده شده و به عنوان ماخذ و مبنای محاسبات ، نام و مشخصات هر فضا و ریزفضاهای تابعه آن ، با دقت و با بکاربردن تجربه ، استحصال و درثانی ریز متراژهای هر فضا در مقابل آن درج خواهد شد .لازم به ذکر است که سرانه های فیزیکی بیمارستان ها در کشورهای مختلف بر اساس
· بهداشت نفوس / نوع بیماری های منطقه / وضع توقف بیماران در بیمارستان ها / ضریب اشغال تخت
· وضعیت آب و هوا
· وضعیت اقتصادی و اجتماعی و تکنولوژیکی منطقه
· وضعیت حوادث ( تصادفات – اتفاقات کارخانه های شیمیایی ، مکانیکی - ... )
در هر منطقه تعیین و به صورت دوره های زمانی مختلف و از طریق مراجع ذیصلاح کشوری ابلاغ خواهد شد . البته پر واضح است که میزان تسلط طراحان در جزئیات بیمارستانی و پیش نیازها و پس نیازهای هر بخش ، بر نحوهء تدوین برنامه فیزیکی بیمارستانی و نزدیکی آن به واقعیات درمانی و ساختمانی و تجهیزاتی و حتی پرسنلی ، هر طرح بیمارستانی کاملا اثر گذار خواهد بود .
د : همچنین به غیر از جزئیات سرانه های فضای فیزیکی داخل بیمارستان ها ، بعضی آیتم های کلی نیز در طراحی و تدوین برنامه فیزیکی بیمارستان ها سایه خواهد انداخت . به طور مثال حجم کل بیمارستانهای فعال و در دست احداث کشور ، تابع مصوبات سطح و سطوح تخت های بیمارستانی منطقه مورد نظر هم خواهد بود . از آن جایی که تعداد تخت هر منطقه بر اساس جمعیت کشور مشخص و از سال 1376 مصوب می باشد ، سقف کلی تخت قابل احداث هر منطقه و حتی نوع و گرایش تخت های هر منطقه هم مشخص بوده و بر کل برنامه فیزیکی بیمارستانهای جدید و قدیم ، به عنوان یک قانون بالا دستی ، مستولی میباشد . اگر چه ذکر این نکته نیز لازم است که در بعضی از این سرانه ها بعد از گذشت حدود دو دهه از عمر شان ، بایستی حتما تغییراتی را لحاظ نمایند که هنوز به طور کامل اعمال نشده است . به عنوان مثال در حالی که در بعضی کشور های مشابه ایران ، سرانه هر هزار نفر 5 تخت است در کشور ما 1.5 تخت برای هر هزار نفر جمعیت منظور شده . با این حال کشور های توسعه یافته ای هم وجود دارند که تا 12 تخت برای هر هزار نفر را منظور نموده اند ، که اینها ، همگی قبل از هر چیزی ، ناپایداری این اعداد را در هر منطقه و در هر زمان یادآوری مینماید .البته مدتی است که در کشور سعی بر رسیدن به سرانه 3 تخت برای هر هزار نفر وجود دارد ولی هنوز کاستی هایی در زیرساختهای قیزیکی و پرسنلی و تجهیزاتی و از همه مهمتر مالی وجود دارد که منجر به عدم تحقق این هدف تا امروز شده است اگر چه در اکثر مراکز استانها از عدد 3 تخت برای هر هزار نفر عبور کرده ایم.
B2-2 - مشخص کردن شکل و حجم ساختمان اصلی بیمارستان :
در راستای مباحثی که در فصل اول این کتاب ذکر شده است (A2 و A3) ، برای تعیین شکل هندسی ساختمان اصلی بیمارستان ، شاخص های زیر بایستی مد نظر قرار گیرد:
· ترکیب بخشها و چگونگی قرار گرفتن آنها در کنار هم
· رعایت مسائل عملکردی بین بخشها
· رعایت مسایل اقتصادی – فرهنگی – پرسنلی و حتی اقتصادی و بهره وری در وقت متخصصین ، پرسنل و بیماران و نیز سرانه های فیزیکی و اقتصاد انرژی
به همین دلایل ، و نیز تجارب حاصل از فرم های مختلف تجربه شده در انواع ساختمانهای بیمارستانی ، در یک نگاه کلی ، و به طور معمول ، بیمارستان ها می توانند از نظر ساختمان اصلی و شکل و حجم آن ، به صورت های مختلف از جمله گسترده ، متمرکز ، مرتفع و یا ترکیبی بوده باشند. دلایل و چرایی رسیدن به این شکلها در طی دوران تمدن بشر حادث گردیده ولی انتخاب هر کدام از آن ها بسته به سلیقه و سفارش کارفرما و تیم طراحی خواهد بود . البته انتخاب هر کدام از این موارد دلایل فنی و نیز معایب و محاسنی دارد که در هر قسمت به آن ها اشاره کوتاهی میشود :
B2-2-1 - مدل بیمارستان پراکنده : اگر چنانچه برای طراحی بیمارستان مورد نظرتان روش بیمارستان گسترده یا پراکنده را انتخاب نموده اید ، علاوه بر مطالب فصل اول این کتاب ، رعایت چارچوب های زیر اجتناب ناپذیر است :
1) در مدل بیمارستان های پراکنده ، مساحت زمین محل اجرای طرح حداقل میبایستی حدود 30% بیشتر از سایر مدل های طراحی بیمارستانی باشد .
2) در مدل بیمارستان های پراکنده وجود حداقل 3 بلوک ساختمانی مجزا مورد نیاز است . یعنی کمتر از سه بلوک (حال با یک کاربری اختصاصی نظیر درمانی – درمانگاهی – خدماتی و ... یا ترکیبی از انواع آنها ) در این قالب و عنوان نخواهد گنجید .
3) در این مدل بیمارستانی معمولا ساختمان ها بیشتر از 5 طبقه مثبت نمی باشند . اگر چه به طور سنتی در 2 تا حداکثر 3 طبقه اجرا میشوند .
4) در این مدل معمولا فضاهای درمانی و تخصصی ، از فضاهای پاراکلینیکی و درمانگاهی جدا و حتی هر کدام در دو یا چند بلوک ساختمانی خواهند بود .
5) در این مدل ، فضاهای پشتیبانی و بعضا اداری و همچنین تاسیساتی و انواع انبار ها از بلوک های درمانی جدا بوده و حتی المقدور در چندین بلوک ساختمانی جداگانه طراحی خواهند شد .
6) از مهمترین محاسن این طرح ، کنترل عفونت های بیمارستانی ، رعایت عالی پدافند غیرعامل ، سادگی و عدم پیچیدگی در سازه و تاسیسات ، سرعت در احداث ، امکان فاز بندی و توسعه گام به گام در طول زمان احداث و یا بهره برداری و ... خواهد بود .
7) از معایب اصلی این مدل ، مخارج زیاد نگهداشت ، نیاز به محوطه بزرگ ، زیاد شدن حجم گردش کار (پرسنل – کالا – بیمار ) بین ساختمان ها و در پی آن غیر اقتصادی شدن هزینه های بخش پرسنل و تاسیسات و ... خواهد بود .
8) خلاصه آنکه ، شکل هر بلوک ساختمانی در این مدل ، هر فرم و سایزی میتواند باشد و با ساختمان مجاورش نیز میتواند شبیه باشد یا نباشد ، ولی به هم وصل نیستند . اگر به هم وصل شدند دیگر از مدل بیمارستان پراکنده خارج شده اند.
B2-2-2 - مدل بیمارستان متمرکز : چنان چه روش بیمارستان متمرکز که شایع تر از نوع طراحی بیمارستان پراکنده میباشد ، برای شکل و حجم بیمارستان مورد نظرتان انتخاب گردد ، نکات زیر را بایستی مد نظر قرار دهید :
1) این مدل بیمارستانی نمی تواند کمتر از 3 طبقه باشد و معمولا بیشتر از 6 طبقه نیز از این دسته بندی خارج خواهند شد .
2) در این مدل بیمارستانی یک بلوک ارتباطی باریک ولی طولانی بایستی دو یا چند بلوک اقماری چسبیده به خود را به هم مرتبط نماید . بنابراین ، شاکله طراحی این روش بیمارستانی وجود حداقل 3 بلوک ساختمانی خواهد بود که به هم پیوسته میباشند .
3) بالاترین حسن این نوع بیمارستان ها جدا بودن هر یک از بخش ها از یکدیگر برای کنترل عفونت های بیمارستانی و همچنین روی هم قرار گرفتن پلان های مشابه به هم در طبقات به جهت صرفه جویی در احداث و نگهداشت و بالابردن ایستایی سازه هاست .
4) از دیگر محاسن این مدل کم کردن حجم گردش کار بین بخش ها ( پرسنل ، کالا ، بیمار ) ، تا حدودی کنترل عفونت های بیمارستانی ، اقتصادی شدن نگهداشت و تاسیسات و ... می باشد .
5) معایب این مدل عبارتند از نقص در پدافند غیر عامل ، و نیز زمان بر بودن زمان احداث و پیچیدگی نگهداشت آنها (البته به نسبت مدل پراکنده نه سایر مدل ها)
6) تعدادی از فرم های مختلف قرار گرفتن بلوک های ساختمانی که در این مدل قابلیت اجرایی دارند ، بشرح ذیل میباشد:
الف: نوع خطی یا ساده :
یا 
ب: نوع مشهور به H که مشهور ترین و متداول ترین نوع طراحی و چینش بلوک های بیمارستانی است:
ج - مدل U یا مدل نعل اسبی
یا 
د - مدل E یا مدل شانه ای
یا 
ر- مدل ضربدری ، که مناسب بیمارستانهای بالای 200 تختخواب دارای انواع بخشهای تخصصی ست
یا 
B2-2-3 - مدل بیمارستان مرتفع : چنان چه بیمارستان مورد نظر شما بیش از یکصد تختخواب بوده و تعداد بخشهای بستری آن بدلیل تعدد و تنوع فوق تخصص ها ، بیش از 6 بخش بستری باشد ، در آن صورت اصلح است برای شکل و حجم بیمارستان مورد نظرتان ، مدل بیمارستان مرتفع را انتخاب نمایید . پر واضح است برای ظرفیتها و بخشهای کمتر از این تعداد ، این مدل اقتصادی نیست .
برای مدل بیمارستانهای مرتفع ، رعایت چارچوب های زیر الزامی خواهد بود :
1) این مدل بیمارستانی کمتر از 6 طبقه قابل تصور نبوده و بیش از12 طبقه نیازمند رعایت شرایط خاصی خواهد بود که اقتصادی و اجرایی بودن طرح را به چالش خواهد کشید .
2) در مدل بیمارستان های مرتفع یک بلوک اصلی به عنوان کانون سازه در مرکز روابط بین بخش بیمارستان و سه یا چند یال اقماری چسبیده بر آن به عنوان محل اجرای بخش های تخصصی بیمارستانی ، شاکله طراحی بیمارستان را تشکیل میدهند.
3) بدیهی است که تعداد یال ها و طبقات این نوع بیمارستان ها بستگی به تعداد عددی بخش ها و فضاهای مختلف منظور شده در سبد انتخابی بیمارستان خواهد داشت . هر چه قدر تعداد این بخش ها در بیمارستان مورد نظر شما بیشتر باشد ، تعداد یال ها و تعداد طبقات سازه بیشتر خواهد شد .
4) این مدل تمامی محاسن مدل بیمارستان های متمرکز را خواهد داشت . به علاوه آن که زمین کمتری برای عرصه نیز مصرف مینماید .
5) معایب این مدل بیمارستانی ، شامل هزینه متر مربع بیشتر در عملیات احداث نسبت به سایر مدل ها ، ریسک بیشتر عفونت های بیمارستانی ، پیچیده بودن احداث و عملیات نگهداشت در تمام دوره بهره برداری ، سخت بودن اجرای هر نوع سناریو توسعه ، زمان بر بودن طول احداث ، ریسک بسیار بالای پدافند غیر عامل و ... می باشد
6) انواع شکلهای این مدل به صورت های ذیل قابل طرح است ولی اینکه همه یال ها یک سایز و اندازه باشند یا اینکه یک ارتفاع داشته باشند ، بسته به نظر طراحان متفاوت بوده و طبقات و یالها میتوانند به اندازه هم نباشند ، ولی اساس ارتباطی آنها معمولا یک هسته محوری داشته و بشکل زیر است:
سه یال 
یا چهار یال یا پنج یال 
B2-2-4 - مدل های ترکیبی : در مواقعی و بدلایل مختلف از جمله ، بدلیل شکل خاص زمین ، نوع ساختمان های مجاور بی