به نام خدا
گفتگو با مهندس اردلانی
شاید بتوان ادعا داشت ٬ که در یک دههء اخیر در پروسهء بیمارستانسازی در ایران ٬ برای ارتقای علمی مهندسین بیمارستانساز جوان ایرانی ٬ کسی به اندازهء مهندس اردلانی ٬ متون غیر ترجمه ای و نکات تخصصی و همچنین فرصتهای آموزشی بیمارستانسازی ، فراهم ننموده است. به مناسبت دومین کنگره ی مدیریت بیمارستان سازی ، مصاحبه ی این شماره ماهنامه مهندسی پزشکی به معرفی مهندس محمدرضا اردلانی اختصاص پیدا کرد. با ایشان در محل دفتر گروه مهندسی راه سلامت در حوالی میدان ونک به گفتگو نشستیم . مهندس محمدرضا اردلانی که در یک خانواده نظامی با پیشینه مشاغل علمی و فنی نظامیان بدنیا آمده است ، پس از فارغ التحصیلی از دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش ، به عنوان افسر مهندسی از سال 1361 مشغول خدمت در نیروهای مسلح کشور شد و شروع به تحصیلات تکمیلی کرد تا قبل از پایان جنگ تحمیلی علاوه بر تحصیل و اخذ مدرک مهندسی عمران ٬ تا نیمه راه کارشناسی ارشد مهندسی صنایع ٬ نیز ادامه تحصیل داده و در حوزه های جامعه شناسی و جغرافیای سیاسی نیز مطالعات آزاد خود را پیش برده است . قابل ذکر است که مهندس اردلانی جزء معدود مهندسین ایرانی است که به صورت آکادمیک ٬ هم army engineer و هم civil engineer میباشند ؛ مشخصه ای که تقریبآ بندرت اتفاق خواهد افتاد . مهندس اردلانی از سال 1372 تاکنون ، به طور مستمر در صنعت بیمارستانسازی کشور حضوری فعال و پویا دارد
باتوجه به اینکه ایشان از معدود طراحان بیمارستانساز ایرانی است که سابقهء حضور در مباحث بیمارستانداری کشور نیز داشته ، از وی در رابطه با الگو های تاسیس بیمارستان و فضاهای درمانی پرسیدم که اظهار داشت : " علم پزشکی و به تبع آن شاخص های بیمارستانی هر 2 تا 5 سال تغییر خواهد کرد . بنابراین کسی میتواند بیمارستان ساز به روز و خوبی باشد که ضمن داشتن سابقه مفید و متوالی در بیمارستانسازی ، همین دیروز هم یک بیمارستان ساخته باشد . البته تا 70 سال پیش بیمارستان ها حجم و شکل تقریبآ یکسانی داشتند اما در سالهای اخیر ، بدلیل تغییرات شگرف در ساختار بیمارستانها ، معماری بیمارستان نیز بشدت دچار تغییر و تحول شده است و متاسفانه ما هنوز نتوانسته ایم یک متد و روش خاص برای بیمارستانداری خودمان را تثبیت نماییم تا بتوانیم یک الگوی خوب و جامع برای بیمارستانسازی در ایران را به دنیا ارائه دهیم .
تغییر و تحول در ساختار بیمارستانها هم تابع آیتم های مهمی از جمله پوشش جمعیتی ، اقلیم ، فرهنگ و رسوم منطقه ای ، توانمندی های اقتصادی ، وضعیت حوادث ، امکانات درمانی و بهداشتی موجود و ... در منطقه وقوع هر بیمارستان است . اما از همه تاثیر گذارتر بحث تغییرات تجهیزات پزشکی در دوران جدید است. پیشرفت سریع در تکنولوژی تجهیزات پزشکی باعث شده که ساختار فیزیکی بیمارستان ها نتوانند همگام با این پیشرفت ، تغییرات لازم را داشته باشند . از آن جایی که نمی توان از خدمات تجهیزات پزشکی جدید چشم پوشی کرد ، انبوهی از تغییرات در ساختار فیزیکی و معماری و تاسیساتی در بیمارستان ها همه روزه در حال جریان می باشد . شاید اغراق نباشد اگر بگوییم که امروزه کمتر بیمارستانی یافت می شود که در آن یک گروه تعمیراتی در حال تغییر تاسیسات و ابنیه برای فراهم کردن شرایط نصب یک تجهیزات جدید دیده نشود . این پیشرفت تکنولوژیکی قابل ایستادن و توقف نیست و بنابراین به اجبار ساختار بیمارستان هاست که بایستی خود را به فرم دیگری تغییر دهد تا قابلیت بکارگیری این ابزار نوین را در زمان حال و احتمالا در زمان آینده داشته باشد . همچنین به تبع تغییرات در تجهیزات پزشکی ، علاوه بر الزامات در محل نصب تجهیزات پزشکی ، موضوع دیگری نیز خودنمایی می نماید و آن تغییرات در نحوه درمان و سیکل درمان بیماری های مختلف است .به هر حال به موجب این تغییرات باید حداکثر هر سه سال یکبار یک بازنگری در معماری بیمارستان داشته باشیم . و نکته ی حائز اهمیت دیگر در بحث بیمارستان سازی توجه به نوع و مدل ساخت آن است . یک بیمارستان ساز همه ی بیمارستان ها را نباید به یک چشم ببیند."
وی در ادامه توضیحاتش به هتل بیمارستان ها اشاره و افزود :" همانطور که در کتاب طراحی بیمارستان بنده تا حدودی مطرح شده و قابل تکرار در اینجا نیست ، شخصآ به این نگرش و نتیجه عملیاتی رسیده ام که هتل بیمارستانها در کشورهایی با شرایط اجتماعی و سیاسی و فرهنگی کشور ما ، بدلایل مختلف از جمله اقتصاد درمان ، پشتیبانی های عمومی و تخصصی ، بازاریابی ، مسائل زیست محیطی و خدمات تاسیساتی ، بعد از چند سال ، در نهایت به گونه ای خواهد بود که وضعیت کلی آن ، یا از بیمارستان فاصله گرفته است یا از هتل ..... و این هرگز به صلاح سرمایه گذار با آوردهء سنگین مالی برای تجهیزات و منصوبات بیمارستانی نیست .
مهندس اردلانی در رابطه با وضعیت کنونی بیمارستان های کشور از حیث دارا بودن استانداردهای لازم و مطابق با اصول طراحی و ساخت ، اینگونه توضیح دادند که : فاصله ی ما با استاندارد جهانی طوری است که از هر طرف وسط قرار گرفته ایم . سازمان WHO ، استانداردهای جهانی را تدوین و طبقه بندی نموده است . ما با کشورهایی که در گروه مدیترانه ی شرقی قرار دارند مقایسه می شویم و و در قیاس با آنها به طور کلی نمره ای تقریبآ مثبت داریم . ولی از چند کشور برخوردار منطقه عقب تر و از کشورهایی مثل افغانستان جلوتر هستیم .
در سال 1368 اولین برنامه های ارزشیابی بیمارستانی برپا شد و حرکت بیمارستان ها به سمت رقابت کیفی ، بعنوان یک اجبار حکومتی آغاز شد ، این موضوع یک نقطه رنسانسی برای اغاز پیشرفت شمرده میشود ولی از سال 1374 که این برنامه ها عملیاتی و از سال 1378 با تغییرات زیادی در فیزیک و اصول و عملکرد طراحی های بیمارستان ابلاغ شد ، موضوع صورت دیگری به خود گرفت . این به آن معنی نبود که بگوییم بیمارستانسازی ما به سمت استاندارد های جهانی رفته چون در این رابطه ، نظام سنجش مقایسه ای وجود ندارد. هنوز کمتر از یک درصد از بیمارستانهای ما شاید بتوانند نمره قبولی از نظامهای ارزشیابی کشورهای درجه یک جهانی و یا حتی کشورهایی نظیر استرالیا را کسب نمایند .
اما تا همین جای کار نیز ما خیلی جلو رفته ایم . و البته به همان میزان خیلی هم انحراف پیدا کرده ایم. الان با وزارت بهداشت دچار چالش هستیم که چرا فقط یک نوع طبقه بندی و استاندارد در ایران وضع شده است ؟ این کافی نیست چون هر بیمارستانی در هر منطقه ای از کشور پهناور ما با امکانات و زیرساختهای مختلف پیرامونی اش بایستی سنجیده شود تا بگوئیم که روش و استاندارد ما باعث شده همه بیمارستانها مطابق توان مندی هایی که پیرامون منطقه شان هست ، پیشرفت کنند و به سمت جلو بروند .
ایشان در ادامه افزود "الان نگاه وزارت خانه به این مساله موجب حرکت بخشی و جلو رفتن بیمارستان ها شده است اما سرعت جلو رفتن بیمارستان های مناطق برخوردار در قیاس با مناطق محروم یکی نیست. استانداردها باید کارآمد ، عقلانی و موجب قانونمندی بیشتر جامعه باشد ، ما قطعا چند بیمارستان داریم که در حال رسیدن به استاندارد های جهانی هستند اما اینکه وضعیت کل بیمارستان های کشور اینگونه باشد ، جواب منفی است . ما نبایستی همه بیمارستانها را بر اساس استانداردهای جهانی بسنجیم ، اساس این خواسته رویایی است . همچنین برعکس ، اینکه بیمارستانهای مناطق غیر برخوردار را با مراکز برخوردار استانها یکی بدانیم و با استانداردهایمان آنها را یکی کنیم ، عملا ظلم به بیمارستان غیر برخوردار و دادن رانت به بیمارستانهای مناطق برخوردار است.
نظر مهندس اردلانی در خصوص رویکرد جدید وزارت بهداشت در حرکت به سمت Mega Hospital نیز اینگونه بود " البته بحث mega hospital در بعضی کشور های دنیا با زیرساختهایی متفاوت با کشور ما مطرح است ، آما ایا ظرفیت های کنونی در اکثر مناطق کشور ما شامل توانمندیهای مالی ، اجرایی ، مدیریتی ، پرستاری ، و حتی لجستیکی و .... به این بحث می خورد ؟؟ صحبت از اجرای ان در کل کشور نشان دهنده ی نشناختن موضوع بیمارستان سازی و بیمارستان داری در ایران است چون قطعا نسخه ی نهایی نجات بیمارستان ها در کشور ما Mega hospital نیست . پیش بینی اکثر سابقه داران بیمارستانداری و بیمارستانسازی در کشور حاکی از آن است که این پروژه اگر بخواهد بعنوان یک الگوی کشوری مطرح شود ، به شکست منجر می شود زیرا توان مندی های مدیریتیمان در چینش نیروی انسانی ، پرستاری و خدمات پشتیبانی و مالی و بازاریابی متاسفانه ضعیف است . داشتن این نوع بیمارستانها در چند نقطه برخوردار در کشور و بعنوان یک امتیاز ، خوب است اما ابلاغ آن بعنوان نسخه نجات برای تمام استانهای کشور، این خواسته بسیار رویایی است چون جامعه بیمارستانی ما به تازگی به توان مندی های تجهیزاتی و مدیریت بیمارستانی و پرستاری و حتی کار گروهی در اتاق عمل ، و امثالهم برای اداره ی یک بیمارستان 400-500 تخت خوابی دست یافته و هنوز برای اداره بیمارستانهای بالای 800 تختخوابی با مشکلات ساختاری و رفتاری و لجستیکی مواجهیم . در چنین اوضاعی هزینه کردن برای موضوعی دوردست از واقعیات حرفه ای ما ، نتیجه ای جز اتلاف منابع ندارد.
وی نقش مشاوران تجهیز را در ساخت و ساز اصولی بسیار واجب میداند چون معتقد است بیمارستان را برای استفاده از تجهیزات پزشکی باید ساخت و در این رابطه بیشتر توضیح داد که " بنده بیمارستان سازی را یک کار تیمی می دانم که حضور حداقل دو سه نفر مهندس تجهیزات پزشکی کارآزموده در بخش هایی نظیر اتاق عمل ، ICU ، CCU ، آزمایشگاه ، تصویربرداری و .... در هر گروه طراحی بیمارستانی امری واجب و درست است و معتقدم از لحظه ی طراحی بیمارستان تا بهره برداری از آن ، باید دائمآ از مهندسین تجهیزات مختلف پزشکی بیمارستان بپرسم : چه دستگاهی در بورس علمی و عملیاتی و اقتصادی دنیا قرار دارد اما هنوز در کشور ما نیامده است ؟ و البته کسی به این سوال جواب درست می دهد که خودش اطلاعات به روزی از تمام اوضاع تجهیزات پزشکی داشته باشد . پس با این حساب لزوم مطالعه ی تجهیزات پزشکی مورد نیاز را بر اساس استانداردهای موجود در طراحی بیمارستان واجب می دانم چون عدم استفاده از آن هزینه بر خواهد بود ."
اردلانی در پاسخ به سوال لزوم تدوین استانداردهای سطح بندی تجهیزات پزشکی بر اساس سطح بیمارستان اشاره ای به چاپ کتابی هزار صفحه ای در تیمی از همکاران قدیم خود در حدود 19 سال پیش که البته متاسفانه با شکست مواجه شده بود گفت :" نسخه ای که ما بعد از سه سال تلاش برای تدوین مشخصات فیزیکی یک دستگاه نوشته بودیم ، دیگر وجود خارجی نداشت چون مثلا تکنولوژی پرسسور رادیولوژی یا خیلی از دستگاههایی که طول عمرشان بیشتر از پنج سال نیست عوض شده بود و من بعد از این تجربه به این نتیجه رسیدم که استاندارد نوشتن برای تجهیزات پزشکی که همواره متاستاز مثبت دارند و دچار انقلاب می شوند ، کاری بیهوده و عبث و شاید هم در نتایج آن برای خواننده ، بعد از چند سال خنده دار باشد .
و سوال آخرمان را در رابطه با نقش و تاثیر تشکیل سازمان نظام مهندسی پزشکی در این قضیه را اینگونه پاسخ داد :" قطعا تشکیل هر نوع نهاد مردمی برای ارتقای سطح آگاهی های جامعه مدنی کار بسیار مهمی است . هر چه تعداد این نهاد ها بیشتر باشد جامعه سالم تر و هر چه کمتر باشد نابسامان تر است. این نهاد برای صنف مهندسی پزشکی قطعآ خوب است و حقوق صنفی پرسنل خودش را بر آورده می کند . اما با توجه به سابقه ی کشورمان ، همانطور که سازمانهایی نظیر نظام مهندسی و نظام پزشکی عملا قادر به افزایش کیفیت خدمات برای جامعهء خارج از صنف خود نبودند و بیشتر توانشان صرف خدمت برای این سوی میز بوده است ، و در شرایطی که در عمل حداقل این دو سازمان نتوانسته اند حتی در حد راضی کردن وزارت متبوعشان برای کسب نمره ارتقای کیفی به تفاهم برسند ، در امر بیمارستان سازی نیز فکر میکنم از نظام صنفی مهندسی پزشکی هم ، نمیتوان انتظار یک معجزه برای ارتقای کیفیت در بیمارستانها را داشت .
نیلوفر حسن . کارشناس مهندسی پزشکی
Hassan.niloufar.bme@gmail.com
--------------------
پایان