آیا واقعآ امکان MRI و CTscan از بیماران بیش از 100kg وجود ندارد؟
از پذیرش بیماران بالای ١٠٠ کیلوگرم معذوریم.» این جمله‌ای است که این روزها در بسیاری از مراکز تصویربرداری، امآرآی و سی‌تی‌اسکن دیده می‌شود. محدودیتی که این مراکز برای صدمه ندیدن احتمالی تجهیزات‌شان آن را اعمال می‌کنند
هرچند این محدودیت پایه و اساس قانونی ندارد، ولی چندین سال است که افراد سنگین‌وزن و چاق را به زحمت انداخته است. این مراکز تشخیصی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی درحالی از پذیرش بیماران سنگین وزن به دلیل نگرانی از آسیب رسیدن به دستگاه‌های گرانقیمت خود سرباز می‌زنند که هیچ قانونی به آنها اجازه چنین کاری را نداده است.
قانون نانوشته مراکز تصویربرداری در نپذیرفتن افراد سنگین‌وزن مشکلات فراوانی را برای این افراد به وجود آورده است؛ مشکلاتی که رفته‌رفته فراگیر شد و درنهایت پای وزارت بهداشت را به این موضوع باز کرد.
وزارت بهداشت در اولین و آخرین واکنش خود به این موضوع در بهمن سال ١٣٧٨ در ابلاغیه‌ای همه موسسه‌ها و بخش‌هاي تصويربرداري را موظف به پذيرش و انجام تصويربرداري از بيماران با وزن بالاي ١٠٠ كيلوگرم کرد.
در آن ابلاغیه آمده بود: «برخي از موسسات تصويربرداري از پذيرش بيماران داراي وزن بالا، به‌دليل نا‌تواني دستگاه‌ها خودداري مي‌كنند كه براساس ابلاغ معاونت سلامت خودداري اين موسسات، ارتباطي با توانايي دستگاه‌ها در امر تصويربرداري ندارد، بلكه خودداري اين موسسات از پذيرش بيماران با وزن بالا، تنها به‌دليل كنترل استهلاك فيزيكي تخت دستگاه‌ها بوده است.»
اما این ابلاغیه هم نتوانست پایانی باشد بر سرگردانی این بیماران. حالا به نظر می‌رسد سرگردانی بیماران سنگین وزن برای انجام یک تصویربرداری ساده در شهرهای بزرگ به یک مشکل لاینحل تبدیل شده است؛ مشکلی که باید بیماران بالای ١٠٠ کیلو شهرهای کوچک و دورافتاده را هم به آن اضافه کرد. در همین تهران فقط ٣ مرکز تصویربرداری برای افراد سنگین‌وزن وجود دارد.
این مراکز در تهران علاوه بر حجم بالای بیماران تهرانی باید پذیرای بیماران شهرستانی هم باشند، چون در بیشتر مراکز استان‌ها امکان تصویربرداری و سی‌تی‌اسکن از افراد سنگین وزن وجود ندارد.
از سوی دیگر بیماران چاق به دلیل اضافه وزن با آسیب‌های استخوانی، عضلانی و عصبی زیادی مواجه می‌شوند و به همین دلیل بیشتر از افراد دیگر به تصاویر تشخیصی پزشکی نیاز دارند. نیازی که درحال حاضر از سوی موسسه‌های تصویربرداری و رادیولوژی به دلیل آنچه استهلاک دستگاه‌هایشان عنوان می‌شود، بی‌پاسخ مانده است.
این درحالی است که در آینده نزدیک بر تعداد این بیماران سرگردان افزوده خواهد شد؛ چون براساس اعلام مسئولان و کارشناسان حوزه بهداشت و درمان چاقی و اضافه‌وزن در جامعه ایرانی به شدت رو به افزایش است.
البته در این میان هستند افرادی که نه اضافه وزنی دارند و نه چاق هستند، بلکه به دلیل شرایط فیزیکی، وزنشان بیش از ١٠٠ کیلو است. ورزشکاران برخی رشته‌های ورزشی یا آدم‌های معمولی قدبلند معمولا وزنشان بیش از اندازه مورد نظر مراکز رادیولوژی است و این افراد هم نه به دلیل اضافه وزن، بلکه فقط به دلیل فیزیک بدنی خود نمی‌توانند مانند سایر افراد جامعه به راحتی از خدمات مراکز رادیولوژی استفاده کنند؛ محرومیتی که به نظر می‌رسد بیشتر به دلیل کمبودها، نبود نظارت کافی و برخی سودجویی‌ها است تا محدودیت وزنی این دستگاه‌ها.
افراد چاق و هزینه بیشتر امآرآی
اما این همه مشکلات بیماران سنگین‌وزن برای عکسبرداری در مراکز رادیولوژی نیست. برخی از این مراکز برای انجام عکسبرداری یا امآرآی از افراد سنگین‌وزن پول بیشتری می‌گیرند. لیلا روستایی، یکی از همین بیماران بالای ١٠٠ کیلو است. او که بیماری تنگی کانال نخاع دارد، به تجویز پزشک برای امآرآی در تهران به چند مرکز تصویربرداری مراجعه کرده است. او از سرگردانی و پاس‌کاری شدنش در این مراکز میگوید: «برای انجام امآرآی به ٦ مرکز تصویربرداری رفتم. هیچ‌کدام من را پذیرش نکردند. وقتی دلیل این موضوع را از آنها می‌پرسیدم، در جواب به من می‌گفتند، چون وزن شما بالا است، احتمال دارد دستگاه امآرآی ما خراب شود، به همین دلیل هم ٢ هفته هر روز درگیرپیدا کردن مرکزی بودم تا من را قبول کند و درنهایت با پرس‌وجو به یک مرکز تصویربرداری در شمال تهران رفتم.»
البته هزینه‌ای که این مرکز تصویربرداری از لیلا گرفته بیش از سایر بیماران است. او در این‌باره میگوید: «مسئولان این مرکز قبل از انجام امآرآی به من گفتند که باید هزینه بیشتری نسبت به سایر بیماران پرداخت کنم، چون استهلاک دستگاه بیشتر است. البته در آن مرکز بیشتر مراجعه‌کنندگان افراد چاق و سنگین‌وزن بودند. وقتی از آنها درباره هزینه انجام عکسبرداری پرسیدم همه گفتند که از ما هم هزینه بیشتری دریافت کرده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «پزشک معالجم به من گفته پس از انجام عمل جراحی باید دوباره از کمرم امآرآی بگیرم، البته این‌بار می‌دانم که در تهران فقط ٢ یا ٣ مرکز هستند که من می‌توانم به آنها مراجعه کنم، ولی هزینه‌ای که باید برای انجام این کار بپردازم تقریبا ٢ برابر افرادی است که زیر ١٠٠ کیلو وزن دارند. فکر می‌کنم افراد چاقی مانند من برای این مراکز سود خوبی دارند.»
خرابی و استهلاک دستگاه‌های تصویربرداری
اما این مراکز معدود می‌توانند به دلیل انجام خدماتی که تمام موسسات و مراکز تصویربرداری پزشکی ملزم به انجام هستند و از آن سرباز می‌زنند، پول بیشتری از بیماران دریافت کنند. جلال جلال شکوهی، رئیس انجمن رادیولوژی ایران در این‌باره میگوید: «هیچ موسسه یا مرکز تصویربرداری پزشکی حق ندارد بیش از تعرفه ابلاغی از بیماران هزینه‌ای دریافت کند و این تخلف است. فرقی هم نمی‌کند بیمار ١٦٠ کیلو وزن داشته باشد یا ٤٠ کیلو، اگر گزارشی در این خصوص به دست ما برسد با آن برخورد خواهیم کرد.»
او درباره این‌که چرا بیشتر مراکز رادیولوژی با وجود ابلاغیه قانونی وزارت بهداشت از پذیرش بیماران بالای ١٠٠ کیلو گرم سرباز می‌زنند، میگوید: «واقعیت این است که این مراکز به دلیل خراب شدن تخت و چرخ‌دنده‌های حرکت‌دهنده دستگاه‌های تصویربرداری از پذیرش بیماران با وزن بیش از ٩٥ تا ١٠٠ کیلوگرم اکراه دارند. خراب شدن این دستگاه‌ها به منزله تعطیلی این مراکز است. چون بیشتر قطعات این دستگاه‌های گرانقیمت در ایران تعمیر یا تعویض نمی‌شود و باید آن را به خارج کشور فرستاد و به همین دلیل دستگاه غیرفعال می‌شود و انجام این کار حداقل ٣ تا ٤ هفته زمان خواهد برد، این یعنی تعطیلی چند هفته‌ای این مراکز. به همین دلیل بیشتر مراکز تصویربرداری برای جلوگیری از ضرر احتمالی این بیماران را پذیرش نمی‌کنند.»
اما ٢ مرکز در تهران، یکی در خیابان‌های مرکزی شهر و دیگری در شمال شهر، بیماران تا وزن ١٣٠ کیلو را هم قبول می‌کنند. شکوهی در این‌باره میگوید: «در این مراکز از دستگاه مغناطیس دایم استفاده می‌شود. این مراکز که بیماران سنگین‌وزن را می‌پذیرند، دستگاه‌های امآرآی و سی‌تی‌اسکن روباز دارند، چون تونلی این دستگاه‌ها معمولا ٦٥ سانتیمتر قطر دارد و بیماران درشت‌اندام در آنها جا نمی‌گیرند. البته مرکز جدیدی هم با دستگاه‌های مجهز برای بیماران سنگین‌وزن در شرق تهران راه‌اندازی شده است.»
او اضافه می‌کند: «بیماران سنگین‌وزنی که نیاز است فقط از پا یا دست آنها عکسبرداری شود معمولا در بیشتر مراکز پذیرفته می‌شوند اما روی تخت همیشگی دستگاه خوابانده نمی‌شوند، بلکه در کنار دستگاه و روی یک تخت یا صندلی معمولی قرار می‌گیرند تا به تخت اصلی فشار وارد نشود. البته این شکل از قرار گرفتن بیمار از دقت نتیجه تصویربرداری پزشکی کم می‌کند.»
به گفته شکوهی، روی کاتالوگ تمام دستگاه‌های تصویربرداری حداکثر وزن قابل تحمل عنوان شده: «به‌طور معمول تخت‌های سی‌تی‌اسکن و امآرآی حداکثر ١٤٠ کیلو گرم وزن را می‌توانند تحمل کنند. اما هرچه وزن بیمار بیشتر باشد، میزان لطمه‌ای که به دستگاه وارد می‌شود، بیشتر است. البته اخیرا در آمریکا دستگاهی با ظرفیت ٢٥٠ کیلوگرم ساخته شده است، ولی در ایران وجود ندارد.» او اضافه می‌کند: «بعضی از وسایل امآرآی مانند دستگاه «کویل» در اطراف زانو، گردن، شکم و شانه بیماران چاق قرار نمی‌گیرد چون این دستگاه برای افراد با وزن استاندارد ساخته شده است.»
سود بیشتر به قیمت سرگردانی بیماران
خرابی و استهلاک دستگاه‌های تصویربرداری درحالی دلیل اصلی ارایه ندادن خدمات به بیماران سنگین‌وزن از سوی مراکز رادیولوژی و عکسبرداری پزشکی عنوان می‌شود که کارشناسان تجهیزات پزشکی نظر دیگری دارند. حسین کیوان، مدیرکل سابق نظارت و ارزیابی تجهیزات پزشکی سازمان غذا و دارو در این‌باره میگوید: «به‌طور کلی هیچ محدودیت فنی درخصوص استفاده افراد بالای ١٠٠ کیلو از دستگاه‌های تصویربرداری وجود ندارد.»
به گفته این کارشناس تجهیزات پزشکی دلیل خودداری مراکز تصویربرداری پزشکی بیشتر نبود نظارت کافی بر فعالیت‌های آنان است. او در این‌باره میگوید: «من در مدت فعالیتم در این بخش تاکنون به موردی برخورد نکرده‌ام که دستگاهی به دلیل استفاده از بیماران سنگین‌وزن خراب شده باشد. دلیل این کار غیر قانونی را باید از خود مراکز تصویربرداری پزشکی پرسید.
البته جلوگیری از ضرر و کاهش هزینه یکی از عوامل اصلی این کار است، ولی نمی‌توان به دلیل سود بیشتر مردم را به زحمت و دردسر انداخت.» کیوان با بیان این‌که معمولا تعداد بیماران سنگین‌وزن به نسبت سایر بیماران کمتر است، می‌افزاید: «دستگاه‌های تصویربرداری معمولا می‌توانند تا وزن ١٣٥ کیلوگرم را تحمل کنند.»
این کارشناس تجهیزات پزشکی با اشاره به ابلاغیه وزارت بهداشت درخصوص ملزم کردن این مراکز در پذیرش بیماران بدون محدودیت وزنی، میگوید: «در سال‌های قبل بیماران با وزن ١١٠ کیلو هم در بیشتر مراکز پذیرفته می‌شدند، اما با ابلاغ این دستورالعمل هیچ تأثیری در بهبود شرایط و مسئولیت‌پذیری مراکز تصویربرداری پزشکی حاصل نشد. حتی در طول این سال‌ها بیشتر این مراکز تشخیص پزشکی بیماران بالاتر از ٩٠ کیلو و در مواردی بالاتر از ١٠٠ کیلو وزن را هم از دایره خدمات خود حذف کردند.»
او می‌افزاید: «با اين حال این دستگاه‌ها محدودیت‌هایی دارند. مثلا تونل دستگاه امآرآي ٦٥ سانتيمتر است، مسلما بيمار چاق نمي‌تواند داخل آن برود. البته مراكزي هم در سطح شهر تهران هستند كه داراي دستگاه‌هاي امآرآي Open هستند؛ يعني از نظر وزن و عرض بيمار هيچ محدوديتي ندارند، چون سمت چپ و راست آنها كاملا خالي است.
هرچند دستگاه‌های معمولی قدرت تشخیص بالاتری دارند ولی می‌توان با گسترش و وارد کردن دستگاه‌های روباز این مشکل را برطرف کرد.»کیوان درخصوص تعطیلی چند هفته‌ای مراکز تصویربرداری پزشکی در صورت خرابی قطعات، میگوید: «معمولا بیشتر قطعاتی که احتمال خرابی آنها بیشتر است، در انبارها موجود است و می‌توان سريع آنها را جايگزين کرد. تعطیلی چند هفته‌ای به دلیل خرابی یک چرخ‌دنده یا مواردی از این دست، حرف نادرستی است. البته در صورت شکستگی تخت امآرآی یا سی‌تی‌اسکن، ٢ ماه زمان می‌برد تا قطعه جدید وارد کشور شود.»
وثیقه گرفتن مراکز رادیولوژی از بیماران سنگین‌وزن
فدراسیون پزشکی ورزشی یکی از سازمان‌هایی است که بیشترین درگیری را با این موضوع دارد. بسیاری از ورزشکاران در رشته‌های مختلف ورزشی به دلایل شرایط فیزیکی و نوع رشته ورزشی خود وزنی بیش از ١٠٠ کیلو دارند و در عین حال در معرض بیشترین آسیب‌دیدگی‌ها و بیماری‌ها قرار دارند. کمبود امکانات تصویربرداری پزشکی مشکلات زیادی را برای این افرادبه وجود آورده است.
کمبودهایی که بهداد سلیمی، وزنه‌بردار سنگین‌وزن کشور را برای یک امآرآی ساده نزدیک به یک ماه سرگردان کرد و دست آخر هم او برای مشخص شدن مصدومیتش به مرکزی در شهر ساوه مراجعه کرد. این را لطفعلی پورکاظمی، رئیس سابق فدراسیون پزشکی ورزشی کشورمی‌گوید. او با اشاره به کمبود مراکز تصویربرداری پزشکی برای افراد سنگین‌وزن، میگوید: «درحال حاضر با راه‌اندازی ٣ مرکز عکسبرداری در تهران، بخشی از مشکلات خدمات تشخیصی ورزشکاران سنگین‌وزن حل شده است، ولی هنوز هم در برخی موارد با محدودیت‌هایی مواجه هستیم.»
او ادامه می‌دهد: «به دلیل کمبود این مراکز معمولا برای ورزشکاران سنگین‌وزن از روش‌های تشخیصی غیر از امآرآی و روش‌های تشخیصی بالینی استفاده می‌شود یا در مواردی که به دستور پزشک انجام تصویربرداری ضروری است، این مراکز از ورزشکاران سنگین‌وزن چندین میلیون تومان وثیقه می‌گیرند تا اگر به دلیل وزن آنها به دستگاه آسیبی رسید، آن وثیقه را به جای خسارت خود بردارند.»
پورکاظمی با بیان این‌که دستگاه‌های امآرآی روباز جدید با قدرت تشخیص بسیار مطلوبی در بازار وجود دارد، میگوید: «باید به تعداد کافی از این دستگاه‌ها وارد کشور شود. چون دستگاه‌های معمولی تحمل وزن‌های بسیار سنگین را ندارند و به احتمال زیاد تخت‌های آنها زیر فشار خواهد شکست. دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی بسیار گرانقیمت است و معمولا بسته به نوع کارکرد آن از یک تا یک‌و‌نیم‌میلیارد تومان قیمت دارد و عجیب نیست که صاحبان آن از پذیرش بیماران سنگین‌وزن خودداری کنند.
---------------------------
پایان