داروها حتماً باید توسط دکتر داروساز چک شود و اگر شک کرد باید نوع بیماری از بیمار پرسیده شود و اگر به نتیجه نرسید با پزشکی که دارو را تجویز کرده است، صحبت کند و در غیر این صورت می‌تواند از پیچیدن نسخه خودداری کند. علت اصلی این خطاها نیز تندنویسی پزشکان است. اینکه کلمات را به‌طور کامل نمی‌نویسند و همین مسئله موجب می‌شود در داروخانه نتوانند نام دارو را به‌درستی بخوانند. قطعاً پزشکان عمدی در بد خط نوشتن ندارند. این مسئله جزو خطاهای پزشکی محسوب می‌شود و اگر بیمار به دلیل اشتباهی که صورت گرفته، متضرر شود می‌تواند شکایت کند و پزشک و داروساز هر دو محکوم‌شده و قابل‌تعقیب هستند .................

متن کامل

بد خط بودن پزشکان مسئله‌ای بین‌المللی است

اینکه پزشک‌ها بد خط هستند تنها مختص ایران نیست. بد خط بودن پزشکان مسئله‌ای بین‌المللی است و طبق آماری که انجمن پزشکی آمریکا منتشر کرده است سالانه 7000 نفر به علت بد خط بودن نسخه‌ها و این‌گونه اشتباهات جان خود را از دست می‌دهند. برای بد خط بودن پزشک‌ها دلایل بسیاری ارائه می‌شود از تلاش برای حفظ اسرار بیمار تا تمرکز پزشک‌ها در هنگام تشخیص و نوشتن داروی مناسب که موجب می‌شود کمترین توجه را به رسم‌الخط داشته باشند. اما بخش سخت کار به گردن داروخانه است که باید دارو را به درستی بخواند و در اصطلاح نسخه را به درستی بپیچد. از نظر قانونی هم داروخانه در این زمینه مسئول است و در صورت اشتباه باید پاسخگو باشد.

تندنویسی عامل بد خطی پزشکان
حسن توفیقی، استاد پزشک قانونی دانشگاه تهران
در برخی از مواقع پزشک برای بیماری که مبتلا به بیماری گوارشی است دایجستیو (Digestive) تجویز می‌کند، اگر این دارو بد خط نوشته شود ممکن است با دیگوکسین (digoxin) اشتباه شود که یک دارو برای قلب است. معمولاً مصرف دایجستیو می‌تواند روزی دو تا سه بار در روز باشد، درحالی‌که دیگوکسین را معمولاً حداکثر یک عدد آن هم پنج روز در هفته تجویز می‌کنند. اگر پزشکی این دارو را اشتباه نوشت و داروخانه هم دقت نکرد و از بیمار خود نپرسید که آیا مشکل قلبی دارد یا گوارشی، ممکن است به‌جای دایجستیو به او قرص دیگوکسین بدهد و برای مثال بگویید روزی دو عدد از قرص را بخورد. اگر کسی روزانه دو عدد قرص دیگوکسین بخورد آن هم در شرایطی که بیماری قلبی هم ندارد و تنها مشکل گوارشی دارد، قطعاً پس از گذشت چند روز دچار عوارض شدید قلبی شده و حتی ممکن است فوت کند. من به خاطر ندارم که کسی به‌این‌علت فوت کرده باشد اما نسخه‌هایی را دیده‌ام که در آنها این اشتباه به وجود آمده است. داروها حتماً باید توسط دکتر داروساز چک شود و اگر شک کرد باید نوع بیماری از بیمار پرسیده شود و اگر به نتیجه نرسید با پزشکی که دارو را تجویز کرده است، صحبت کند و در غیر این صورت می‌تواند از پیچیدن نسخه خودداری کند. علت اصلی این خطاها نیز تندنویسی پزشکان است. اینکه کلمات را به‌طور کامل نمی‌نویسند و همین مسئله موجب می‌شود در داروخانه نتوانند نام دارو را به‌درستی بخوانند. قطعاً پزشکان عمدی در بد خط نوشتن ندارند. این مسئله جزو خطاهای پزشکی محسوب می‌شود و اگر بیمار به دلیل اشتباهی که صورت گرفته، متضرر شود می‌تواند شکایت کند و پزشک و داروساز هر دو محکوم‌شده و قابل‌تعقیب هستند.

سه حرف اول دارو واضح نوشته شود
هادی اخوت پور، داروساز موردی وجود داشت که در نسخه مزالازین (Mesalazine) بود اما بسیار شبیه به آموکسی‌سیلین (Amoxicillin) نوشته‌شده بود. ما همواره می‌گوییم که در نسخه حداقل سه حرف اول باید واضح و با حروف بزرگ نوشته شود. در آن نسخه این مسئله رعایت نشده بود. مسئله دیگری که در نسخه‌نویسی رعایت نمی‌شود حروفی است که ارتفاع دارند. مانند A یا I در نسخه خوانی به ما کمک چندانی نمی‌کند. D،L،S و...و حروفی که به سمت بالا یا پایین ارتفاع دارند باید در نسخه‌نویسی به‌درستی نوشته شوند. اما بهترین روش همان الکترونیکی کردن نسخه است. البته باید پیش‌بینی حریم خصوصی و امنیتی بیمار نیز در نسخه الکترونیکی رعایت و مورد توجه قرار بگیرد. در حال حاضر حداقل کاری که می‌توان انجام داد این است که دوز دارو را حتماً بنویسند، حرف اول دارو حتماً بزرگ و سه حرف اول دارو حتماً واضح باشد و حروفی که به سمت بالا یا پایین ارتفاع دارند حتماً نوشته شود. بسیاری را دیده‌ام که نام دارو را تا آخر نمی‌نویسند در حالی که اسامی تجاری زیاد شده است و ممکن است به نظر پزشک برسد برای مثال وقتی نوشته meto منظور او متوکلوپرامید (Metoclopramide) است درحالی‌که داروهای بسیاری وجود دارد که با همین حروف شروع می‌شود.

خطا در خواندن نسخه بیمار را به کما برد
سپیده الیاسی، استادیار گروه داروسازی بالینی دانشکده داروسازی مشهد من زمانی که در دوران دانشجویی در داروخانه کار می‌کردم نسخه‌ای رسیده بود که پزشک دانازول (Danazol) نوشته بود که یک داروی هورمونی است. داروخانه به‌اشتباه به بیمار دائونیل (Daonil) داده بودند که نام تجاری گلی‌ین‌کلامید (Glibenclamide) است. گلی‌ین‌کلامید دارویی است که به بیمار دیابتی می‌دهند و این دارو در فردی که مبتلا به دیابت نباشد می‌تواند افت قند خون بدهد. بیمار هم پیرمردی حدود 80 ساله بوده و مبتلا به دیابت هم نبود. بیمار داروی اشتباه را مصرف کرده بود و بر اثر افت قند خون به کما رفت و یکی دو هفته در بیمارستان بستری بود. بعدازاینکه بیمار بهبود پیدا کرد به داروخانه آمدند و اطلاع دادند که چنین مشکلی به وجود آمده است. البته چنین اشتباهاتی بیشتر در مورد داروهایی رخ می‌دهد که نام آنها به یکدیگر شبیه است مانند لوراتادین (Loratadine) و رانیتیدین (Ranitidine) که من چنین موردی را نیز دیده‌ام. رانیتیدین دارویی گوارشی بوده و اسید معده را کاهش می‌دهد، در حالی که لوراتادین آنتی هیستامین است و به بیماری داده می‌شود که دچار آلرژی است و این دو دارو کاربردی کاملاً متفاوت دارند. البته گاهی بیمار خود متوجه اشتباه می‌شود چون این دو دارو پرمصرف هستند و بیماران این داروها را به خوبی می‌شناسند.

باید از پزشکان بخواهیم خوش‌خط باشند
حسن عارفی، متخصص قلب و نخستین رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران این نحوه برخورد با مسئله که بگوییم پزشک‌ها بدخط هستند و مشکل به وجود آمده و کار به دادگاه رسیده است، رویکرد مناسبی نیست. من به یاد دارم کتابی می‌خواندم که در آن نوشته‌شده بود در پارک‌ها می‌نویسند از پیاده رو راه بروید تا سبزه‌ها سالم بمانند. یکی هم می‌نویسد راه رفتن روی سبزه‌ها ممنوع است. کدام یک بهتر است؟ باید با پزشک‌ها هم در این زمینه بهتر برخورد شود. اینکه بگوییم آمارها نشان می‌دهد دستخط بد پزشک‌ها تعداد زیادی از مردم را می‌کشد تنها منجر به بی‌اعتمادی مردم به پزشک‌ها می‌شود. باید از پزشک‌ها خواسته شود برای اینکه بیمار نتیجه بهتری بگیرد، برای اینکه داروخانه اشتباه نکند و برای اینکه بیمار هم بتواند نسخه را بخواند نسخه‌های خود را با خط خوب بنویسند. من هم همین کار را انجام می‌دهم. من حتی داروها را برای اینکه اشتباهی رخ ندهد با حروف بزرگ می‌نویسم و یک دانش‌آموز دبیرستانی هم می‌تواند نسخه مرا بخواند. باید از پزشک‌ها خواسته شود که به خط خوب بنویسند تا بیماران سالم بمانند. اینکه ماجراهای بدی را که اتفاق افتاده تعریف کنیم و به آن بخندیم اما درنهایت موجب بدبینی در مردم شود، چه نتیجه‌ای دارد؟ برای مثال وقتی آمار داده می‌شود که ممکن است دو درصد نسخه‌ها اشتباه باشد، بیمار مدام این ترس را با خود دارد که مبادا نسخه او هم جزو همان دو درصد باشد.

نام داروهایی راکه مشابه دارد به فارسی می‌نویسم
علی‌اکبر سلطان‌زاده، متخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه تهران برخی از داروها هستند که وقتی نوشته می‌شود داروخانه را بسیار به اشتباه می‌اندازد. برای مثال دارویی به نام کلرپرومازین(Chlorpromazine) و داروی دیگری به نام کلرپروپامید (Chlorpropamide) و داروی دیگری هم به نام کاربامازپین (Carbamazepine) وجود دارد. هر سه این داروها شبیه هم نوشته می‌شوند و چون پزشک‌ها عادت دارند حروف آخر را نمی‌نویسند می‌تواند موجب اشتباه شود. حالا تصور کنید که کلرپرومازین دارویی است برای افراد روانی که بسیار خواب‌آور است، کاربامازپین دارویی ضد صرع است. من یکبار برای یک بیمار کاربامازپین نوشته بودم داروخانه به او کلرپرومازین داده بود. کاربامازپین اگر در روز یک الی دو بار مصرف شود مشکلی ایجاد نمی‌کند اما بیمار که کلرپرومازین مصرف کرده بود به اغما رفته بود. خانواده او هم به مطب آمدند و حتی من را کتک زدند بعد که نسخه را دیدم متوجه اشتباه داروخانه شدم. یک بار دیگر هم به یاد دارم زمانی که انترن بودم دارویی ضد قند بود که راستینول نام داشت. بیماری هم بود که رونال مصرف می‌کرد. داروخانه به جای رونال به بیمار راستینول داده بود. راستینول قند را به شدت پایین می‌آورد درحالی‌که رونال نوعی آسپرین است. این خانم که 70 سال هم داشت به اغما رفت. ابتدا متوجه نشدند اما بعد از چکاب متوجه شدند قند خون بیمار 20 است. البته خوشبختانه بیمار فوت نکرد. من هرگاه که نسخه می‌نویسم و می‌بینم که احتمال تشابه با نام داروی دیگری هم وجود دارد، فارسی آن را هم می‌نویسم. دارویی به نام کاردیول هم وجود دارد که تقویتی است اما گاه داروخانه‌ها به جای آن کارودیلول می‌دهد که داروی قلبی است اینها مواردی است که باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد اما برای برخی از پزشک‌های بدخط هم باید کلاس گذاشته شود.

نسخه زمانی نامه‌ای پر رمز و راز بود
پیمان دانشگر، داروساز در زمان‌های قدیم نسخه نامه پر رمز و رازی بین پزشک و داروساز بود و بنا نبود بیمار از آن سر درآورد و گاه با اعداد لاتین و بدخط نوشته می‌شد و در واقع رمزگذاری می‌شد. در آن زمان آخرین چک کننده داروساز بود اما یک زمانی به بعد گفته می‌شد آخرین فردی که نسخه را چک می‌کند باید خود بیمار باشد. من به یاد دارم فردی که مشکل پرکاری تیروئید داشت و متی‌مازول (Methimazole) برای او تجویزشده بود و داروخانه به‌جای آن به او مترونیدازول (Metronidazole) که نوعی آنتی بیوتیک داده بود. بیمار یک ماه تمام به‌اشتباه مترونیدازول مصرف کرده بود و مشکل پرکاری تیروئید هم سر جای خودش باقی بود. بیمار وقتی به داروخانه آمد تا دارویش را تکرار کند، من در جریان مکالمه‌ای که با او داشتم گفت که یک ماه است که این دارو را مصرف می‌کند. من پرسیدم چه عفونتی است که یک ماه است آنتی بیوتیک مصرف می‌کنید و نباید این دارو را تکرار کنید بلکه باید باز هم به پزشک مراجعه کنید تا بدانید چرا عفونت به دارو مقاوم شده است. اما بیمار گفت اصلاً عفونت نداشته است. وقتی نسخه را دیدم متوجه اشتباه شدم و به یاد دارم به شوخی به او گفتم هر عفونتی هم که داشتید تا حالا پاک شده‌اید. البته بسیار ناراحت شد و قصد شکایت داشت اما در نهایت منصرف شد.

------------------

پایان