خطاي آزمايشگاهها، مسير درمان بيماران را تغيير مي‌دهد
سالانه يك ميليارد و 800 ميليون آزمايش تشخيص طبي در كشور انجام مي‌شود و اگر به هر دليل مانند عدم كاليبراسيون دستگاه و خطاي انساني نتيجه يك آزمايش اشتباه اعلام شود مي‌تواند مسير درمان بيمار را كاملاً تغيير دهد.
بيش از 4 هزار و700 آزمايشگاه تشخيص طبي خصوصي و دولتي در كشور وجود دارد كه تقريباً 2 هزار و 500 آزمايشگاه به صورت خصوصي و بقيه به صورت دولتي در كشور فعاليت مي‌كنند.
آزمايشگاه‌هاي تشخيص طبي نقش مهمي در تشخيص بيماري‌ها و انتخاب روش درماني دارند به طوري كه نتيجه برخي از آزمايشها تأثير مستقيم در انتخاب نحوه درمان بيمار دارد.
اينكه چه عللي مي‌تواند بر نتيجه آزمايش اثر مستقيم و غيرمستقيم داشته باشد و چه اتفاقي مي‌افتد كه نتيجه يك آزمايشي در 2 آزمايشگاه متفاوت نتايج متفاوتي را به دنبال دارد و اينكه به كدام يك از اين دو نتيجه مي‌توان اعتماد كرد موضوعي است كه به بررسي هر چه بيشتر آن مي‌پردازيم.
*آزمايش فرزندم هم مثبت بود و هم منفي
رضا احمدي 35 ساله كه فرزند 2 ساله خود را به علت بيماري عفونت دستگاه ادراري براي انجام آزمايش ادرار به آزمايشگاه يكي از بيمارستان‌ها برده بود مي‌گويد: با ديدن جواب آزمايش شوكه شدم. در حالي كه فرزندم شرايط جسماني مناسبي داشت و نشاني از بيماري شديد در او نبود، جواب آزمايش مقدار زياد عفونت را نشان مي‌داد. مشكوك شدم و مجدداً آزمايش ديگري را در يكي ديگر از آزمايشگاهها تكرار كردم.
وي مي‌افزايد: نتيجه آزمايش مجدد نشان مي‌داد كه هيچ‌گونه عفونتي وجود ندارد. در حالي كه طبق آزمايش اول بايد فرزندم را در بيمارستان بستري مي‌كردم تا طبق آزمايش براي درمان عفونت شديد اقدام كنم اما با آزمايش جديد ديگر نيازي به بستري نبود.
احمدي تصريح مي‌كند: وقتي جواب آزمايش دوم را به نزد آزمايشگاه اول بردم مسئول آزمايشگاه زير بار نرفت و بر دقت بالاي خود در ارائه نتيجه آزمايش تأكيد كرد. پزشك معالج فرزندم نيز با غلط‌خواندن آزمايش اول آن را در سطل آشغال انداخت.
احمد ياوري 48 ساله نيز مي‌گويد: دختر 6 ساله‌ام عفونت دستگاه ادراري داشت كه براي تشخيص نوع باكتري عامل عفونت به دستور پزشك به آزمايشگاه رفتيم كه متأسفانه بايد بگويم چند آزمايشگاه عوض كرديم و همه آنها يك تشخيص دادند و آن هم باكتري اشرشيا كلي بود. ولي پزشك هر چه بر اساس اين تشخيص عمل مي‌كرد بهبودي در حال فرزندم حاصل نمي‌شد.
وي مي‌افزايد: براي بار بعدي به آزمايشگاه ديگري رفتم كه اين آزمايشگاه عامل ابتلا را باكتري ديگري به نام سالمونلا گزارش كرد كه با نتايج قبلي تفاوت داشت وقتي علت را جويا شدم دكتر آزمايشگاه به من گفت كه در موارد قبلي به علت اينكه باكتري اشرشيا كلي شيوع زيادي دارد و تشخيص آن به كمك جلاي فلزي آن است و اين جلاي فلزي هم در باكتري سالمونلا كه شيوع خيلي كمتري دارد وجود دارد، آزمايشگاه‌هاي قبلي به هر دليلي تست افتراقي نگذاشتند.
خانم 34 ساله‌اي كه براي دريافت نتيجه تست بارداري به آزمايشگاه آمده بود با تعجب مي‌گويد: هفته پيش براي انجام تست بارداري آمده بودم و نتيجه آن را مثبت دريافت كردم اما با دستور پزشك دوباره اين تست را در آزمايشگاه ديگري انجام دادم كه اين‌بار جواب تست منفي است.
سعيد ميرزايي 35 ساله هم مي‌گويد: به دستور پزشك براي انجام تست هپاتيت B به آزمايشگاهي مراجعه كردم كه نتيجه تست مثبت شد. پزشك دستور داد براي تمام اعضاي خانواده اين تست انجام شود. خودم هفته بعد اين تست را در آزمايشگاه ديگري انجام دادم كه نتيجه آن منفي شد.
*درصد خطاهاي آزمايشگاهي بسيار پايين است
محمد وجگاني، رئيس جامعه علمي آزمايشگاهيان تشخيص طبي مي‌گويد: آزمايش‌هاي تشخيص طبي چند جنبه دارد. برخي آزمايشگاهها كيفي هستند مثل CRP كه ممكن است يك ازمايشگاه گزارش 2 مثبت كند و ديگري 3 مثبت يا مثلاً آزمايشگاهي ميزان باكتري ادرار را متوسط و ديگري زياد گزارش مي‌كند كه بايد در نظر داشت مهم در نهايت، شمارش كلوني است و آنچه كه در محيط كشت در مي‌آيد نتيجه اصلي است.
وي مي‌افزايد: آزمايشهايي كه دستي و كيفي است نه كمي، يك دامنه محدوده قابل قبول اشتباه دارد ولي در آن آزمايشهايي كه دستگاه براي ما مي‌گيرد خطايي را نمي‌پذيريم.
وجگاني تصريح مي‌كند: آن قدر درصد خطا پائين و ناچيز است كه نبايد دغده‌اي براي مردم ايجاد كنيم. اگر آزمايشگاهي درصد خطايش به گونه‌اي باشد دچار اين شبهه شود بايد توجه كند كه يا استانداردها را رعايت نمي‌كند يا پروتكل‌هاي مناسب را به كار نمي‌گيرد يا دستگاه‌هاي مناسب به كار نمي‌برد يا افرادش با تجربه نيستند.
*يك درصد پرونده‌هاي نظام پزشكي مربوط به آزمايشگاه‌هاست
محمد صاحب‌زماني، دبير شوراي عالي نظام پزشكي نيز در اين زمينه مي‌گويد: خطاهاي آزمايشگاهي مثل هر فعاليتي كه در جامعه انجام مي‌شود بديهي است ولي به آن حد نيست كه مسير درمان بيمار را عوض كند و معمولاً آزمايشگاهها تلاش مي‌كنند خطا انجام نشود ولي اگر خطايي هم انجام شد و جواب يك آزمايشگاه با آزمايشگاه ديگر تفاوت داشت بيمار مي‌تواند از طريق دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و اداره امور آزمايشگاهها و دادسراي نظام پزشكي شكايت كند.
وي مي‌گويد: نظارت به حد كافي بر فعاليت‌هاي آزمايشگاهها وجود دارد. خطاهاي آزمايشگاهي امكان دارد بر اثر كيت‌هاي مختلفي كه براي انجام آزمايش در كشور داريم ايجاد شود كه هر كدام محدوده طبيعي و متفاوتي دارند و در جواب آزمايشها معمولاً اين محدوده طبيعي را مي‌نويسند. الان رقابت بين آزمايشگاهها آن‌قدر نزديك است كه هيچ آزمايشگاهي نمي‌خواهد خطايي را گزارش كند. لذا نمي‌توان پذيرفت ميزان خطاهاي آزمايشگاهي كشور قابل توجه است.
صاحب‌زماني ادامه مي‌دهد: نمي‌توان گفت مردم بيشتر براي شكايت از چه نوع آزمايشهايي به نظام پزشكي مراجعه مي‌كنند ولي اين راه باز است. پرونده‌هايي كه در نظام پزشكي داريم فقط يك درصد آن مربوط به آزمايشگاه‌هاست.
*مسئول فني آزمايشگاه وظيفه چك‌كردن جواب‌هاي نهايي آزمايشگاه را دارد
فرهود صفرنيا، دبير جامعه فناوران علوم آزمايشگاهي مي‌گويد: تفاوت در جواب‌ها بستگي به استفاده از انواع دستگاه‌ها دارد. در يك آزمايشگاه مثلاً جواب آزمايش اوره 14 گزارش مي‌شود و محدوده طبيعي اين آزمايش را 8 تا 21 گزارش مي‌كند ولي در يك آزمايشگاه ديگر 24 گزارش مي‌شود و محدوده طبيعي را 21 تا 40 مي‌نويسد. لذا بايد به آن محدوده طبيعي توجه كرد.
وي مي‌افزايد: آزمايش‌هاي خوني با دستگاه انجام مي‌شود و اگر جايي قند را 80 و جاي ديگر 125 گزارش كند حتماً خطا صورت گرفته است اما آزمايشهايي مانند ادرار كه آزمايش دستگاهي نيست و چشمي انجام مي‌شود كاملاً سليقه‌اي است مهم در اين زمينه وقتي كم و زياد گزارش مي‌كنند كشت ادرار است. اگر بيمار كشت ادرار داشته باشد و گزارش كشت كم بود خوب، جواب به كم نزديك‌تر است.
صفرنيا ادامه مي‌دهد: دكتر آزمايشگاه كه مسئول فني آزمايشگاه است وظيفه‌اش چك‌كردن جواب‌هاي نهايي است و وقتي تكنسين آزمايشگاه اشتباه هم مي‌كند مسئول فني آزمايشگاهها بايد جواب را چك كند يعني تا جواب منطقي نيست امضا نكند.
*نبود متخصص ميكروب‌شناس در آزمايشگاه از مهمترين علل خطاهاي اين بخش است
مروت طاهري كلاني، عضو انجمن ميكروب‌شناسان مي‌گويد: اشتباه پيش مي‌آيد. بسياري از مشكلات برمي‌گردد به اينكه در حال حاضر متخصص ميكروب‌شناسي در آزمايشگاه در بخش ميكروب نيست حتي در برخي آزمايشگاه‌هاي بيمارستان‌ها متخصص ميكروب‌شناسي وجود ندارد.
وي مي‌افزايد: آزمايشگاه‌هاي ميكروب‌شناسي بيشتر دست پاتولوژيست‌هاست كه دروه‌اي ديده‌اند و اين فرد نه ميكروب‌شناس است نه خون شناس و نه بيوشيميست. البته وزارت بهداشت در اين زمينه فعاليت‌هايي كرده است كه متخصصان هر رشته مسئول فني بخش مورد نظر باشند. مسئول فني آزمايشگاه فقط وظيفه مهركردن نامه را ندارد بلكه بايد روي انجام آزمايشها نظارت كند.
*فقر اقتصادي آزمايشگاهها موجب تنطيم نشدن دستگاه‌ها و خطا مي‌شود
ايرج خسرونيا، رئيس جامعه متخصصان داخلي مي‌گويد: علت خطاهاي آزمايشگاهي مي‌تواند اين باشد كه برخي آزمايشگاهها به علت درآمد كم و مشكلات اقتصادي كاليبراسيون و تنظيم‌كردن دستگاه‌ها را ممكن است در زمان مقرر انجام ندهند چرا كه همه دستگاه‌ها و تجهيزات آزمايشگاهي بايد در يك مدت مقرر بررسي شوند و اين هم خودش هزينه‌اي دارد.
وي مي‌افزايد: به طور كلي همه آزمايشگاهها سعي در انجام تنظيم‌كردن اين دستگاه‌ها دارند ولي به دليل كمبود بيمار و كمبود پولي كه سازمان‌هاي بيمه‌گر به آنها مي‌دهند ممكن است به بررسي دستگاه‌ها نپردازند. هر چه حجم كاري بالا باشد در جواب‌دادن‌ها هم اشتباه ايجاد مي‌شود.
خسرونيا اضافه مي‌كند: آزمايشگاه‌هاي كشور البته توسط وزارت بهداشت نظارت مي‌شوند لذا نظارت‌ها و بازرسي‌ها بايد بيشتر شود.
*تمديد و صدور پروانه آزمايشگاه دست وزارت بهداشت است، نظارت‌ها بيشتر شود
حسينعلي شهرياري، نایب رئيس كميسيون بهداشت و درمان مجلس نيز مي‌گويد: قطعاً فاكتورهاي زيادي در آزمايشها تأثير دارد. بسياري از آزمايشها به مدت زمان ناشتابودن بيمار ارتباط دارد و اينكه بيمار شب قبل چه غذايي را مصرف كرده است. همچنين نوع كيت‌هاي آزمايشگاهي كه چقدر استاندارد است نيز تاثيرگذار است چرا كه كيت‌هاي وارداتي از كشورهاي مختلفي با توجه به قيمتي كه دارد در نتيجه آزمايش تاثيرگذار است.
وي مي‌افزايد: خطاي انساني هم در اين زمينه وجود دارد كه يك آزمايشگاهي معتبر مي‌شود و برخي آزمايشگاهها مانند آزمايشگاه‌هاي مورد اعتماد، اعتبار ندارند. همه اين موارد به نظارت اداره امور آزمايشگاه‌هاي وزارت بهداشت چه در بخش خصوصي و چه در بخش دولتي بستگي دارد چرا كه تمديد و صدور پروانه اين آزمايشگاهها به دست وزارت بهداشت است و شايد به علت كمبود نيروي انساني نظارت‌هاي واقعي و جدي انجام نشود و اين موجب بروز برخي مشكلات آزمايشگاهها داشتيم.
شهرياري خاطرنشان مي‌كند: بايد نظارت‌ها روي آزمايشگاهها بيشتر و آموزش‌ها جدي‌تر شود و نيروي انساني بايد دقت را بالاتر ببرند.
*درصد زيادي از خطاهاي آزمايشها مربوط به اشتباهات خود بيمار است
سعيد مهدوي، مدير كل آزمايشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت نيز مي‌گويد: برخي از خطاهاي آزمايشگاهي به خود بيمار مربوط مي‌شود مثلاً فرد، قبل از انجام آزمايش ورزش مي‌كند يا استرس دارد. اينها همه خطاهاي قبل از آزمايش است و درصد بالايي از خطاها را تشكيل مي‌دهد.
وي مي‌افزايد: درصد ديگر از خطاها مربوط به كيت و تجهيزات و كاليبراسيون است كه آزمايشگاه مرجع سلامت به شدت به دنبال ارتقاي كيفيت خدمات آزمايشگاهي به كمك استانداردهاي ابلاغي است. خطاهاي بعد از آزمايش هم ممكن است اتفاق افتد مانند اشتباه اسم و جابه‌جايي آزمايش.
مهدوي تصريح مي‌كند: نظارت بر آزمايشگاهها با دانشگاه‌هاي علوم پزشكي است و وزارت بهداشت نقش سياستگذاري ، هدايت و راهبردي دارد دانشگاه‌هاي علوم پزشكي هستند كه پروانه مي‌دهند و نظارت مي‌كنند.
منبع : فارس