و ناگهان ایران پر شد از MRI و CTscan
نگاهی به سیاست ها و چالش های حضور فناوری های سلامت در ایران
امروزه صاحب نظران معتقدند فناوری های سلامت بدون هیچگونه برنامه ای وارد کشور می شوند و انتقال این فناوری ها اغلب بر پایه ارزیابی نیازها و برنامه ریزی های سازمان یافته صورت نمی گیرد....
اغلب صاحب نظرانی که با آنه مصاحبه شده ٬ معتقد بودند انتقال تکنولوژی ها به داخل کشور و استفاده از آنها، بدون هیچ گونه ضوابط ساختاریافته و کنترل در افزایش آنها صورت می گیرد: «ما متوجه شدیم که ناگهان ایران پر از MRI شد. گفته می شود که ایران دومین کشور بزرگ واردکننده فناوری های جدید میان کشورهای خاور میانه است.»
نبود قوانین و مقرات، برنامه ریزی ضعیف در ارتباط با اینکه آیا و تا چه حد باید فناوری سلامت وارد کشور شود ، بزرگی و فعالیت بخش خصوصی در بازار این فناوری ها و ناتوانی وزارت بهداشت در کنترل بازار آن، خصوصا در بخش خصوصی، همگی در ایجاد مشکلات کنونی موجود دخیلند.
● استفاده از فناوری ها
به نظر می رسد استفاده از فناوری های سلامت در کشور رو به افزایش است؛ اگر چه هیچ گونه دستورالعمل خاصی در این مورد وجود ندارد، به طوریکه استفاده نامناسب از این تکنولوژی ها مشکل بزرگی را در ایران بوجود آورده است.
همان طور که قبلا نیز گفته شد، این موضوع اغلب به رفتار پزشکان برمی گردد، هر چند طیف گسترده ای از عوامل دیگر نیز در استفاده غیرضروری از آنها دخیل اند، مانند واردات کنترل نشده، تعرفه های بالا، نبود دستورالعمل های مشخص و استفاده از این فناوری ها برای افزایش سود.
به طور مثال مصاحبه شوندگان از شرکت های مختلف بیان می دارند که حجم عظیمی از اینترفرون بتا در ایران استفاده می شود و در سالیان اخیر نیز بیشتر شده، در حالی که این مقدار متناسب با افزایش مورد انتظار از تعداد بیماران مبتلا به MS نیست، به طوری که طی ۶ سال گذشته، مصرف اینترفرون بتا، ۱۰ برابر شده است. یکی از مصاحبه شوندگان آن را ناشی از تبلیغات شرکت های داروسازی دانسته است. از دیگر عوامل دخیل در این افزایش مصرف، تجویز آن حتی در مواردی است که اندیکاسیون ندارد و پرداخت سوبسید دولتی که آن را برای بسیاری از بیماران مقرون به صرفه می کند.
● طرح موضوع و نتیجه گیری
اگرچه سیاست گذاران در ارزیابی های تکنولوژی سلامت مثبت فکر می کنند، به نظر نمی رسد روند اتخاذ تصمیم ها و سیاست ها بر پایه شناخت کامل از آنها باشد. موانع متعددی در کاربرد دانش فناوری سلامت و ارزیابی آن در ایران شرح داده شده اند و برنامه رسمی فعلی برای تصویب و توزیع MRI در کشور دنبال نمی شود و چنین برنامه تعریف شده ای نیز برای اینترفرون بتا وجود ندارد. در عوض فشارهای بازار، همچون تبلیغات و تقاضای پزشکان و بیماران، نفوذ زیادی بر توزیع و استفاده از این فناوری ها در ایران می گذارند.
فناوری سلامت و ارزیابی آن، اگر چه تاریخی کهن در کشورهای غربی دارد، حوزه تحقیقاتی جدیدی در بعضی کشورهای با درآمد متوسط به حساب می آید، اما مشکل آنجاست که ارزیابی نیازها در روند گرداندن فناوری های سلامت به خوبی به سرانجام نمی رسند. از سوی دیگر، نبود متخصصان آموزش دیده و باتجربه یکی دیگر از موانع در انجام ارزیابی نیازها برشمرده می شود. به نظر می رسد ۳ محدودیت عمده بر سر راه استفاده از ارزیابی فناوری های سلامت وجود دارند: سازمانی، ماده کار (material) و علمی. نبود کارکنان ماهر با دانش خوب برای درک این ارزیابی ها، یک مانع علمی است که تولید چارچوب ورودی خاص را با مشکل مواجه می سازد.
مشکل دیگر، فقدان همکاری و هماهنگی میان سطوح تصمیم گیری سیاستی در سیستم مراقبت های سلامتی است. همکاری اغلب به عنوان یک عامل مهم برای افزایش کارایی سازمانی شناخته می شود. بر این اساس افزایش تعداد بخش ها و سازمان های درگیر در فناوری های سلامت، خطر پیچیدگی بیشتر و سردرگمی را بالا می برد، همان اتفاقی که در ایران رخ داده است: نمایندگان و بخش های متعددی، نه تنها در خود وزارت بهداشت، بلکه میان این وزارتخانه و دیگر سازمان ها، همچون سازمان های بیمه دیده می شوند. بنابراین بازیگران زیادی با سلایق و قدرت های مختلف وارد صحنه می شوند که هماهنگی میان آنها با مشکل مواجه می شود.
دیگر موضوع قابل توجه، حضور هم زمان پزشکان، هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی است؛ مساله ای که در بسیاری از کشورهای با درآمد کم دیده می شود و اینکه دولت اجازه چنین کاری را می دهد، خود موضوع بحث برانگیزی است. این عمل باعث می شود پزشکان، منافع خود را بر تمایلات به حق دیگر همکاران و بیماران خود ارجح برشمارند و نتیجه آن چیزی نیست جز تولید تقاضای بیشتر برای درمان که به طور عمیقی بر استفاده از تکنولوژی های سلامت تاثیر می گذارد. شاید محدود کردن کار دوگانه پزشکان با روش های مختلف، مانند محدودیت کمیت خدماتی که پزشکان می توانند در بخش های خصوصی ارایه کنند، محدود کردن درآمدهایی که از بخش های خصوصی حاصل شود و افزایش دستمزدهای بخش دولتی، یکی از چاره های کار باشد. لازم است هر کدام از استراتژی هایی که انتخاب می شوند، بدون تناقض به مرحله اجرا درآیند تا از تبعات منفی کار دوگانه جلوگیری شود.
موج تبلیغاتی که به وسیله واردکنندگان و کارخانه های سازنده فناوری های سلامت وارد می شوند، عامل تاثیرگذار در ارتباط با پذیرش و استفاده از این فناوری ها در ایران است که مخصوص این زمینه نیست. در جایی به این موضوع اذعان شده که چگونه بازاریابی فراتر از علم ایستاده است. به طور مثال نشان داده شده که چگونه بازاریابی موفق درمان جایگزینی هورمون برای پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی، پزشکان را مجاب کرد قبل از انجام هرگونه کارآزمایی بالینی، از آنها استفاده کنند؛ همان پدیده ای که در مورد MRI و اینترفرون بتا در ایران رخ داده است. بنابراین داشتن مشکلات ناشی از کار دوگانه پزشکان، نبود ارزیابی نیازها و در محدوده گسترده تر، داشتن مشکلاتی در ارتباط با انتخاب، توزیع و استفاده از فناوری های سلامت و به کارگیری سیاست های موثر برای رفع آنها از چالش های ماندگار عرصه سلامت در ایران است.
● چه باید کرد؟
به نظر می رسد باید یک برنامه استراتژیک بر پایه ارزیابی نیازها و اولویت ها و در ارتباط با فناوری های سلامت به وسیله بالاترین مقام های وزارت بهداشت اتخاذ شود و برنامه استراتژیک ملی یا تشکیل بدنه هماهنگی ملی تعیین گردد. وجود این بدنه می تواند به پیشرفت، به کارگیری، پایش و ارزیابی سیاست های فناوری سلامت و برنامه های عملکردی کمک شایانی نماید. لازم به ذکر است که یک بدنه هماهنگی ملی، فقط نباید یک بخش فنی مشاوره ای باشد، بلکه باید این اختیار را داشته باشد تا بتواند تطابق با سیاست های رسمی و موانع بر سر راه اجرای این سیاست ها را بررسی کند.
اخیرا تلاش هایی، مانند ایجاد واحد اصلاحات سلامت در وزارت بهداشت، گرایش بیشتر به انجام پژوهش های نظام سلامت در دانشگاه ها، توسعه تحقیقات در زمینه ارزیابی فناوری های سلامت، افزایش مشارکت پژوهشگران ایرانی در کنفرانس های بین المللی در مورد این فناوری ها و ارزیابی آن و حضور کمیسیون بهداشت و درمان در مجلس که می تواند حمایت قانونی و تامین مالی فراهم نماید، انجام شده که همه می توانند در عمل کردن به پیشنهادات فوق همیاری نمایند.
منبع: سپید - ترجمه دکتر نیلوفر شایسته ( با اضافات تخصصی )