جايگاه ايران در صنعت نوپاي گردشگري سلامت
براي بررسي صنعت گردشگري سلامت در كشور ميزگردي با حضور دكتر ' محمد رضا شمس اردكاني' مشاور وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در امور گردشگري سلامت، 'امير حسين اربابان غفوري' رييس جامعه تور گردانان و 'محمد مرتضي قاسم شربياني' رييس اداره طرح هاي گردشگري سازمان گردشگري در ايرنا برگزار شد.
* سووال: آقاي دكتر شمس اردكاني به نظر شما عوامل مهم جذب گردشگر سلامت يا بيمار خارجي به ايران چيست ؟
پاسخ: ارزان بودن قيمت تمام شده درمان به گونه اي كه در اكثر مواقع هزينه درمان در ايران نسبت به اروپا 10 به يك است و همچنين كيفيت بالاي تجهيزات پزشكي از جمله عوامل مهم جذب بيماران خارجي به سمت بهداشت و درمان ايران است.
هر چند وجود تجهيزات پزشكي بسيار مهم است اما آنچه كه از تجهيزات پزشكي مهم
تر است حاذق بودن پزشكان است كه اهميت آن بسيار بيشتر از تجهيزات است و خوشبختانه پزشكان ايران از تخصص بالايي برخوردارند.
ايران امروز در حالي در عرصه پزشكي به پيشرفت هاي قابل توجهي نايل آمده كه تا 30 سال پيش در بيشتر مراكز استان هاي بزرگ پزشك هندي داشتيم و اعزام بيمار به خارج از كشور براي درمان از جمله يكي از مشكلات عمده سامانه نظام سلامت در كشور به شمار مي آمد.
اين در حالي است كه امروز به جاي پزشكان هندي، به عنوان نمونه در بيش از 60 هزار روستا پزشك هموطن به حرفه مقدس پزشكي مشغول هستند و تقريبا كسي براي اعمال معمولي جراحي بيش از چند كيلومتر از محل سكونت خود جابجا نمي شود.
هر چند يكسري نارسايي هاي جزئي در خدمات رساني پس از جراحي در نظام سلامت وجود دارد اما بعيد مي دانم كه جايي از دنيا مثل ايران ، اعمال جراحي، با اين قدرت و قوت صورت گيرد و شكي وجود ندارد كه ارايه مطمئن ترين خدمات پزشكي در جمهوري اسلامي ايران ، امكان پذير است.
*سووال: بيماران خارجي بيشتر در چه زمينه هاي درماني به ايران سفر مي كنند؟
شمس اردكاني: انجام اعمال جراحي پيوند، چشم ، ارتوپدي و دندانپزشكي به ترتيب بيشترين علت مراجعه گردشگران سلامت از كشورهاي همسايه به ايران است .
* سووال: آيا توسعه گردشگري سلامت و ارايه خدمات پزشكي به گردشگران خارجي به اين معنا است كه كشور داراي خدمات پزشكي مازاد است؟
دكتر شمس اردكاني: هر چند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي بزرگترين ارايه كننده خدمات درماني و پزشكي در كشور است اما ارايه دهنده صرف گردشگري سلامت نخواهد بود و اين كار به همكاري هاي بين بخشي از جمله همكاري هاي بخش خصوصي، سازمان ميراث فرهنگي و وزارت خارجه نياز دارد.
اگر سوال شما اين است كه آيا خدمات پزشكي را به اندازه كافي به مردم ارايه داده ايم و حالا مي خواهيم اين خدمات را به خارجي ها ارايه دهيم بايد بگويم كاملا درست است و اين كار، صورت گرفته است.
در بسياري از كشورهاي پيشرفته و در حال توسعه يكي از معضلات مردم همان در صف ايستادن براي استفاده از تجهيزات و امكانات پزشكي است و آن چيزي كه در يك كشور در اختيار گردشگر سلامت قرار مي گيرد بدون شك مازاد ظرفيت هايي است كه در سيستم پزشكي ما در زمان حاضر وجود دارد و از آن استفاده مي شود.
* سووال: با توجه به توسعه صنعت گردشگري سلامت در ايران، آيا براي ساماندهي اين صنعت آيين نامه اي تدوين شده است؟
دكتر شمس اردكاني: پيش نويس آيين نامه مراكز پذيرش گردشگري سلامت آماده شده است و لازم است در ارتباط با تدوين نهايي اين آيين نامه نظرات سازمان هاي مرتبط از جمله سازمان گردشگري نيز اخذ شود .
پس از بررسي هاي همه جانبه، اين آيين نامه در اسرع وقت براي سازمان هاي مربوطه به منظور اجرا ابلاغ مي شود .
هم اكنون حدود 60 بيمارستان براي ارايه خدمات به گردشگران سلامت اعلام آمادگي كرده اند كه اگر فرصت بيشتري به بيمارستان ها مي داديم شايد تعداد بيشتري از اين بيمارستان ها اعم از خصوصي و دولتي اعلام آمادگي مي كردند.
* سووال: يك موضوع مهم در اين عرصه فعاليت دلالاني است كه بيماران خارجي گاهي به دام آنان مي افتند و مبالغ زيادي را به آنان پرداخت مي كنند در اين زمينه چه راهكاري انديشيده شده است ؟
شمس اردكاني: اينكه تسهيلاتي كه بايد در اختيار گردشگر سلامت قرار بگيرد و به سوء استفاده برخي تبديل شده است تنها به بحث سلامت باز نمي گردد زيرا سامانه سلامت و بهداشت و درمان كشور آخرين سنگري است كه يك گردشگر سلامت به آن رجوع مي كند و در اين ارتباط سازمان هاي ديگر نيز دخيل هستند.
سازمان هاي متفاوتي بايد وارد اين موضوع شوند و با تسهيلات ويژه اي كه به بيماران خارجي مي پردازند مي توانند نقش دلالان را كم رنگ كنند.
اربابان رييس جامعه تورگردانان: ما بايد كاري كنيم كه وجهه ملي ما زير سوال نرود. مثلا يك راهنماي گردشگري نبايد به تنهايي مسافر ببرد و بياورد و اگر مسافر مشكلي برايش پيش آمد چه كسي جواب مي دهد .
* سوال: منظورتان اين است كه راهنما به صورت انفرادي نبايد بيمار را بياورد ؟
- اربابان : دقيقا همين است .
- 'شربياني' رييس اداره طرح هاي گردشگري سازمان گردشگري : اصلا غير قانوني است.
شمس اردكاني: البته مشكلاتي هم در مسير گردشگري وجود دارد كه يكي از آنها تهيه ويزا براي بيماران خارجي است كه گاهي ممكن است در اين مسير به دام دلالان بيافتند . البته نمي توانيم براي وزارت خارجه تعيين تكليف كنيم كه براي چه كسي ويزا صادر كند يا نكند، اما بايد مشكل ويزاي درماني اين بيماران نيز حل شود .
از طرفي ديگر به رغم وجود اين مشكلات، نمي توانيم دست روي دست بگذاريم و مثلا بگوييم تا مشكل ويزا حل نشود ما گردشگر سلامت را به كشور وارد نمي كنيم.
هر چند بايد مشكلات و موانع سر راه اين صنعت را برطرف كرد اما در خلال انجام امور است كه به مشكلات پي مي بريم و در صدد رفع آن برمي آييم.
اربابان: قوانين ويزاي ما اين اجازه را نمي دهد بيماري كه سه ماه بستري شده اگر بلحاظ درماني نياز به حضور بيشتر در كشور را داشته باشد سه ماه ديگر بماند اين در حالي است كه به عنوان مثال بيمار قلبي را نمي توان گفت حالا برو چون ويزايت تمام شده است .
مي توانيم در اين ارتباط كشور مالزي را مثال بزنيم . اين كشور در زمينه گردشگري سلامت پيشرفت هاي زيادي داشته و حتي تسهيلاتي را نيز براي بيماران در نظر گرفته است به گونه اي كه شما مي توانيد به راحتي با بيمارستاني در مالزي تماس گرفته و فرايند درماني را با ورود به اين كشور راحت تر طي كنيد.
اين در حالي است كه جايگاه ايران با ساير كشورها متفاوت است و افراد براي ورود به ايران حتما بايد ويزا داشته باشند اما كشوري مثل مالزي اين موضوع را حل كرده است . يعني مثل اين است كه شما از تهران به كرج مي خواهيد براي بستري شدن در كرج برويد .
بنابراين يك مشكل ما بخش كاغذ بازي اداري اعم از گرفتن ويزا براي فرد بيمار است به عنوان مثال اگر يك بيمار خارجي مي خواهد وارد كشور شود بايد به كنسولگري كشورش در ايران مراجعه كند اين در حالي است كه در زمان حاضر مالزي اين مورد را برداشته و يك بيمار به راحتي براي درمان خود به بيمارستان مورد نظرش در اين كشور تماس مي گيرد.
* سوال: در مورد مشكلاتي كه ممكن است به هنگام اخذ ويزا براي بيماران خارجي بوجود آيد چه نظري داريد؟
شربياني رييس اداره طرح هاي گردشگري سازمان گردشگري:
ما مشكلي در مورد ويزا نداريم به قول رييس جمهوري، ايران كشوري نيست كه درهايش را به روي جهان ببندد ما هيچ نگراني از ورود و خروج هيچ شهروندي به كشورمان نداريم .
هم اكنون براي اتباع 85 كشور در فرودگاه ويزا صادر مي شود و براي تعداد هفت كشور نيز لغو رواديد شده و شهروندان آن كشور ها بدون هرگونه ممنوعيت وارد كشور و خارج مي شوند.
* سووال: اگر يك بيمار خارجي عمل قلب باز انجام داد و شش ماه ديگر نيز نياز داشت كه در كشور بماند آنوقت مشكل ويزاي وي چگونه حل مي شود؟
شربياني: در اين موارد پليس مهاجرت نهايت همكاري را دارد و واقعا ما موردي را نديديم كه در اين زمينه يك بيمار خارجي با مشكلي مواجه شده باشد يعني اينكه يك نفر به زمان بيشتري براي بهبودي نياز داشته باشد و پليس مهاجرت براي وي مشكلي ايجاد كرده باشد.
*اربابان: گردشگري سلامت، به رغم داشتن زير ساخت هاي لازم در نظام سلامت و نظام بهداشت و درمان كشور، نمي تواند بدون هماهنگي ها و همكاري هاي بين بخشي توسعه يابد.
به عنوان مثال اگر بخواهيم براي يك گردشگر سلامت يا بيمار خارجي يك شركت تخصصي ايجاد كنيم كه اين شركت خودش هواپيما، هتل و يا يك پزشك متخصص داشته باشد، شدني نيست بنابراين همكاري هاي بين بخشي لازم است تا اين مهم انجام شود .
از نظر بازاريابي در اين صنعت (گردشگري سلامت) كالايي به نام بيمار وجود دارد كه بايد به خوبي شناسايي شده و تداركات و امكانات لازم براي آن نيز ايجاد شود كه بستري شدن در بيمارستان ، اقامت در هتل و اخذ ويزا براي وي از جمله اين موارد است كه اين موضوع بر عهده سازمان هايي از جمله وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه ، سازمان گردشگري و ديگر سازمان هاي ذي ربط است .
همچنين آژانسي كه بيمار خارجي را وارد كشور مي كند بايد تدارك همه چيز را براي اقامت آن بيمار در كشور در نظر گرفته باشد مثلا يك راهنماي آشنا به مسايل پزشكي و دوره ديده داشته باشد كه بتواند به بيمار كمك كند و همچنين بيمار ، پس از درمان و بهبودي ، اگر آمادگي داشته باشد بتواند از جاهاي ديدني كشور با كمك آن آژانس ، ديدن كند.
بايد دولت و مجلس، توانمندي ها را در اختيار سازمان ميراث فرهنگي و وزارت بهداشت بگذارد . زيرا مقام معظم رهبري فرمودند ' آرزوي حقيقي من اين است كه با تلاش و غيرت عمومي در ايران قادر باشيم در چاهاي نفت را ببنديم و اقتصاد كشور را بر اساس منابع غير نفتي بنا نهيم .'
مقام معظم رهبري اين بينش را دارند كه توانمندي كشور آنقدر زياد شده كه ما مي توانيم درآمد نفت را كنار گذاشته و كارهاي بزرگتري را در قالب بحث هاي غير نفتي انجام دهيم . پس بايد زير ساخت هاي لازم براي اين كار را هم مهيا كنيم .
البته بايد سازمان هاي متولي گردشگري سلامت نيز به صورت همه جانبه حمايت شوند و بحث نظارتي روي آژانس هايي كه بيمار وارد كشور مي كنند نيز انجام شود .
* شربياني: به طور كلي بحث گردشگري سلامت، جوان است. جوان بودن يك صنعت موجب مي شود كه ساختارها نيز به تدريج ايجاد شود ما هم اكنون با پديده اي مواجه هستيم كه هم در كشور و هم در دنيا جوان است.
ما سه نوع گردشگري سلامت داريم يك نوع گردشگري هست كه فرد براي نقاهت بعد از درمان به يك منطقه وارد مي شود يك نوع ديگر هم وقتي است كه فرد براي لذت بردن براي بخش هايي از يك منطقه مثلا براي چشمه هاي آب گرم وارد منطقه مي شود و يك مورد هم هست كه بيمار ، به علت بيماري و براي درمان آن بيماري وارد يك منطقه مي شود كه نظر ما نيز همين بخش سوم است. يعني فردي بيمار است و مي خواهد درمان شود و وارد يك كشور مي شود كه اين موضوع علل مختلفي دارد كه يا فرد بيمار دركشورش از امكانات لازم برخوردار نيست و يا هزينه درمانش بسيار بالا است .
به عنوان مثال در سال گذشته حدود يكصد هزار آمريكايي به خارج از كشور براي درمان به ويژه به كشور مالزي سفر كردند . در اين خصوص سفر اين بيماران به اين علت نبوده است كه در آمريكا خدمات درماني خوبي ارايه نمي دهند بلكه به اين علت بوده است كه هزينه درمان در اين كشور بسيار بالا است .
البته در كنار كشورهايي همچون آمريكا كه تجهيزات وامكانات خوب پزشكي دارد، كشورهايي هم هستند كه امكانات درماني خيلي كمي دارند و بيماران به كشورهاي با امكانات بيشتر پزشكي مسافرت مي كنند.
در ماده 87 برنامه چهارم توسعه ذكر شده است كه 30 درصد از نيازهاي درماني بهداشتي بايد از طريق صادرات كالاها و خدمات مرتبط با پزشكي و گردشگري سلامت ايجاد شود اين قانون وقتي ايجاد شده كه ما شرايط و مطلوبيت را حس كرده ايم . هر چند براي پيش بردن گردشگري سلامت و توسعه آن مشكلاتي داريم اما تا وقتي كه با نهادهاي مسوول هماهنگ نشده ايم و آيين نامه را تدوين نكنيم نمي توانيم كار را زمين بگذاريم در همين مقطع بايد كار را ادامه دهيم حال در اين فاصله افرادي وارد شده اند و اين كار را انجام داده اند .
*سووال اين افراد انفرادي كار مي كنند يا گروهي ؟
شربياني : در قالب شركت و گروه كاركرده اند و گاهي هم انفرادي بيمار را وارد كشور كرده اند . اما با توجه به برخي تخلفاتي كه انجام شده است، تمام آدم هايي كه در اين فاصله كار كرده اند را نمي شود متخلف دانست. همچنين اين مورد را نبايد به نبود نظارت نيز تعبير كرد يعني در كنار اينكه آيين نامه نبوده است و ما داريم آيين نامه تنظيم مي كنيم كار را نيز داريم انجام مي دهيم . حالا تخلفاتي نيز شده است كه از طريق ما و نيروي انتظامي برخورد شده است .ما در اين فاصله تلاش مي كنيم كه موضوع گردشگري سلامت را با اين كيفيت ، تخصصي كنيم .
* مي توانيد بيشتر در اين خصوص توضيح دهيد؟
شربياني: آژانس يا هر دفتر خدمات مسافرتي موظف است كه يك مدير فني داشته باشد . بايد براي دفاتر خدمات مسافرتي كه خواستار فعاليت در گردشگري سلامت هستند مدير فني ويژه گردشگري سلامت را نيز تربيت كنيم و اين ضرورت كار است كه يك تورگردان آوردن بيمار، مراقبت از وي و بازگرداندن وي به كشورش را به عنوان يك اقدام تخصصي در نظر داشته باشد . بنابراين تورگردان نياز به آموزش ويژه دارد كه با وزارت بهداشت در حال تدارك برنامه درسي آن هستيم.
*سووال: آيا اين در قالب واحد هاي درسي است يا در قالب يك رشته تخصصي در گردشگري است ؟
شربياني: خير. اين دوره ها در قالب واحد هاي درسي است تا براي شركت هاي مسافرتي و گردشگري اين بند يعني گردشگري سلامت را به عنوان يكي از علايق ويژه آنان براي فعاليت در نظر بگيريم.
اربابان: ايشان گفتند مجوز با علايق ويژه باشد وقتي كه با علايق ويژه باشد مدير فني آن نيز بايد تفاوت داشته باشد. با توجه به اينكه بازار توريسم خيلي ضعيف است من نمي توانم يك مدير فني متخصص نيز براي اين مطلب استخدام كنم. ولي مدير فني خودم را مي توانم بفرستم براي آموزش و اين شدني است يعني اينكه يك مدير فني به عنوان مثال 40 ساعت دوره براي امر گردشگري سلامت را بگذراند.
شربياني: ما نمي گوييم كه آن فرد از نظام گردشگري جدا است اما اين فردي كه با يك بيمار قلبي در ارتباط است بايد تخصص اش در امور پزشكي بيشتر از ساير همكارانش در دفتر مسافرتي باشد.
*سوال: وقتي آيين نامه گردشگري سلامت تدوين شد اگركسي در زمينه سلامت فعاليت كند آيا گرايش با علايق ويژه بايد داشته باشد ؟ يا اينكه هر آژانس مسافرتي نيز مي تواند در اين بخش فعاليت كند و مدير فني يك دوره چند ساعته را ببيند؟
شربياني: اين بستگي به درخواست آن آژانس و ميزان تخصصي كه خودش مي گذارد دارد ما مانعي در مقابلش نمي گذاريم . من معتقدم وقتي يك آژانس مي رود به يك نمايشگاه بين المللي و در مورد جراحي قلب مي خواهد براي كشور جذب مشتري كند ، بايد از انواع مختلف بيماري هاي قلبي نيز اطلاعاتي داشته باشد .
* سووال: آقاي شربياني به نظر بخش خصوصي در اين ارتباط نگراني هايي دارد؟
پاسخ : من فكر مي كنم كه اين نگراني ها از بازار امروز است كه بخش خصوصي با آن روبرو است . اين مطلب من، اصلا نشان دهنده گسترش بوروكراسي نيست نشان دهنده توسعه آموزش، آگاهي و تخصصي در داخل آژانس است. ما معتقديم كه صنعت گردشگري بايد توسعه شايسته اي را در چند سال ديگر پيدا كند . بخش خصوصي هم دارد كارش را با نظم و انضباط جلو مي برد. آژانس هاي مسافرتي موظف اند كه بر اساس تصميم دولت آموزش ببينند.
بدين ترتيب 10 سال بعد اگر تعداد تور ها زياد باشد آنوقت استخدامي هاي يك آژانس نيز بيشتر خواهد بود.
*سوال: بازارهاي هدف كشور براي گردشگري سلامت چه كشورهايي هستند ؟
شربياني : براساس بررسي هاي سازمان گردشگري، بازارهاي هدف در درجه اول كشورهاي عراق و افغانستان و بعد حاشيه خليج فارس و آسياي ميانه و ايراني هاي مقيم خارج هستند. اين ها افرادي هستند كه ما سرمايه گذاري روي آنان را توصيه مي كنيم .
سازمان گردشگري همچنين در نمايشگاه هاي خارج از كشور( نمايشگاه هاي بين المللي گردشگري در بازارهاي هدف ) براي آژانس هاي مسافرتي كه در زمينه گردشگري سلامت فعاليت مي كنند نيز تسهيلاتي قايل شده و براي آنها غرفه تهيه مي كند . البته اينكه يك ْآژانس خودش در يك نمايشگاه ديگر غرفه داشته باشد هم كسي مانعش نمي شود .
سازمان گردشگري با همكاري وزارت بهداشت همچنين استان هايي را مستعد گردشگري سلامت در نظر گرفته است .
براساس اين بررسي ها، استان تهران براي كار درماني سل و بيماري هاي ريوي ، استان خراسان رضوي براي درمان چشم ، پوست و زيبايي، جراحي قلب و ارتوپدي ، استان فارس براي پيوند كبد،كليه و مغز استخوان ، يزد ، قطب علمي درمان ناباروري ، قم محلي كه از كوير و آفتاب مي توان استفاده كرد و همدان ، ايلام و زنجان به عنوان مراكزي كه براي طب سنتي و گياهي در نظر گرفته شده اند.
كساني كه مي خواهند در زمينه گردشگري سلامت در اين استان ها فعاليت كنند به آنان تسهيلات ويژه اي مي دهيم .
منبع: ایرنا