پسماندهای بیمارستانی مشكل دیروز و امروز
طبق آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، بیمارستان های كشور به عنوان یكی از بزرگ ترین منابع تولید پسماندهای بیمارستانی، روزانه 400 تن پسماند تولید می كنند.
هر چند حجم این پسماندها در مقایسه با كل پسماندها و زباله هایی كه در كشور تولید می شود، اندك است اما از نظر به خطر انداختن سلامت و جان مردم و آلودگی های محیط زیست، بسیار حائز اهمیت است.
پسماندهای بیمارستانی به پسماندهای عفونی، پسماندهای پاتولوژی مانند تكه های خون و بدن، اجسام تیز و برنده مانند تیغ جراحی، پسماندهای دارویی مانند داروهای تاریخ مصرف گذشته، پسماندهای سرطان‌زا مانند مواد شیمیایی، پسماندهای شیمیایی مانند حلال ها، پسماندهای رادیواكتیو یا پرتوزا، كپسول‌های حاوی گازهای پرفشار مانند سیلندرهای گاز و پسماندهای دارای فلزات سنگین مانند دستگاه های فشار خون، تقسیم بندی می شوند.
این پسماندهای خطرناك در صورت آلوده كردن محیط می تواند موجب بروز انواع بیماری ها مانند اسهال های خونی، سیاه زخم و انواع عفونت ها شوند.
دفع این زباله ها همواره با پیچیدگی های زیادی روبرو بوده است بنابراین همواره تلاش می شود كه این زباله ها در همان منشای بی خطرسازی و استریل شوند.
این بی خطرسازی و استریل كردن توسط دستگاه هایی موسوم به 'اتوكلاو' -نوعی دستگاه بی خطرسازی پسماند بیمارستانی با استفاده از فشار بخار- و دستگاه های امحای زباله، صورت می گیرد.
این درحالی است كه طبق آمار مطرح شده از سوی مسوولان وزارت بهداشت ، 236 بیمارستان از 875 بیمارستان كشور، دستگاه های بی خطرساز پسماند پزشكی را ندارند.
بحث تجهیز بیمارستان ها به دستگاه های بی خطرسازی و امحای زباله ها از مدت ها قبل یكی از چالش های نظام سلامت به شمار می رفت و اقدام های جدی در این باره صورت نگرفته است.
اما طی ماه های اخیر پافشاری مسوولان وزارت بهداشت بر تجهیز بیمارستان ها به این تجهیزات بیش از گذشته شده است و وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی نیز هفته گذشته طی اقدامی قاطعانه به تمام بیمارستان های كشور مهلت داد تا پایان شهریور ماه امسال مراكز درمانی خود را به این دستگاه ها تجهیز كنند.
'مرضیه وحید دستجردی' درباره وضعیت تجهیز بیمارستان ها به این دستگاه ها می گوید: تمام بیمارستان های تهران به دستگاه امحای زباله مجهز هستند و دیگر بیمارستان های كشور نیز به تدریج به این دستگاه ها مجهز خواهند شد.
وی خاطرنشان می كند هم اكنون 60 درصد بیمارستان های كشور به دستگاه امحای زباله های بیمارستانی، مجهز هستند.
**اتوكلاوها گزینه نهایی برای بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی نیست
برخی مسوولان محیط زیست كشور مانند 'محمدرضا تابش' رییس فراكسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی اعتقاد دارند كه دستگاه های بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی برای بی خطر كردن آنها كافی نیست.
وی می گوید : تجهیزات بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی موسوم به 'اتوكلاو' ها فقط 20 درصد پسماندهای پزشكی را بی خطرسازی می كند و بقیه این پسماندها باید در 'زباله سوزهای مركزی' ، امحا و بی خطرسازی كامل شود.
به گفته تابش ، هم اكنون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی با سازمان محیط زیست كشور به تفاهم رسیده اند تا سیاست های تلفیقی استفاده از اتوكلاوها و زباله سوزهای مركزی را برای بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی به كار بگیرند.
به گفته 'سیدمحمد فیاض' مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران نیز بسیاری از مواد زائد عفونی دارای ماهیت خطرناك چندگانه هستند و نباید توسط بخار، گند زدایی شوند چراكه ممكن است كاربران و پرسنل در محیط را در معرض مواد سمی، رادیو اكتیو یا سایر مواد شیمیایی خطرناك قرار دهد.
وی تاكید می كند استفاده از اتوكلاو به هیچ عنوان، گزینه نهایی برای دفع پسماندهای بهداشتی و درمانی نیست.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران تصریح می كند با توجه به تعداد زیاد مراكز تولید كننده پسماندهای پزشكی، تهیه و توزیع اتوكلاوها در تمام مراكز نه به لحاظ اقتصادی و نه به لحاظ زیست محیطی و بهداشتی مقرون به صرفه نیست.
فیاض، ایجاد یك زباله سوز مركزی برای سرویس دهی به تمام مراكز بهداشتی و درمانی در خارج از شهری را راه حل این مساله عنوان می كند.
**چالش های پیش روی ساماندهی پسماندهای پزشكی
از سوی دیگر هرچند اقدامات متعددی از سوی ارگان های مختلف از جمله وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و شهرداری ها برای ساماندهی پسماندهای پزشكی در دست اجرا است اما این مساله با چالش هایی نیز روبرو است.
'كاظم ندافی' مدیر كل مركز سلامت محیط كار وزارت بهداشت و آموزش پزشكی در آخرین گزارش تحقیقاتی خود ، كمبود منابع مالی را یكی از چالش های مدیریت پسماندهای پزشكی ، عنوان كرده است.
به گفته وی برای ساماندهی پسماندهای پزشكی در سال جاری به 800 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
مدیر كل مركز سلامت محیط كار وزارت بهداشت تصریح می كند طبق ایین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها مبنی بر اینكه 'سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور باید اعتبارات لازم برای این آیین نامه را در لوایح بودجه پیش بینی كند' ، محقق نشده است.
ندافی ، كمبود منابع انسانی و نبود تدوین آیین نامه های لازم، سرمایه گذاری نكردن بخش خصوصی در این بخش و نبود آمار دقیق از میزان پسماندهای شیمیایی تولید شده در مراكز بهداشتی را از جمله چالش های پیش روی ساماندهی پسماندهای پزشكی عنوان می كند.
**انسان و محیط زیست قربانیان مدیریت ناصحیح پسماندهای پزشكی
هرگونه اختلال در مدیریت و امحای پسماندهای پزشكی، منجر به بروز انواع بیماری ها و عفونت های مختلف و آلودگی محیط زیست خواهد شد.
از سوی دیگر باید به این نكته توجه داشت كه شیرابه هرگونه پسماندی از جمله پسماندهای پزشكی در زمین فرو می رود و وارد آب های زیر زمینی می شود.
بنابراین لازم است استانداردترین و به روز ترین روش ها از كم كردن حجم زباله ها از طریق جداسازی زباله های بیمارستان ها به زباله های اداری و عفونی و همچنین استفاده از زباله سوزهای مركزی به كار گرفته شود تا پسماندهای پزشكی بطور كامل و با روشی مورد تایید كارشناسان بهداشتی، امحا شوند.
بی تردید هر گونه مدیریت ضعیف در زمینه مراقبت های بهداشتی انتقال آلودگی از پسماندهای پزشكی ، تمام كاركنان مراكز درمانی، بیماران، دست اندركاران در حمل و نقل زباله و كل جامعه را در معرض عفونت ها و اثرات سمی و همچنین آلودگی های زیست محیطی ناشی از آن قرار می دهد.
----------------------
پایان