طرح سلامت الکترونیک در کشورهای مختلف
زهره محمدی برتیانی ،کارشناس ارشد فناوری اطلاعات سلامت با بیان اینکه یکی از کاربردهای مهم فناوریهای اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در عرصه خدمات عمومی بهداشت و درمان است تاکید کرد: « تعريف جامع تر سلامت الکترونيک به ادغام کردن خدمات بهداشت و درمان، کسب وکار و رويکردهاي فني نياز دارد، از اين رو سلامت الکترونيک را به عنوان يک رشته درحال ظهور از اشتراک انفورماتيک پزشکي، فناوري، بهداشت عمومي و کسب وکار تعريف مي کنند.»
زهره محمدی درادامه این یادداشت آورده است : سلامت الکترونیکی، «e Health»، یکی از کاربردهای مهم فناوریهای اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در عرصه خدمات عمومی بهداشت و درمان است که پروژههای راهاندازی آن، در قالب برنامه جامع دولت الکترونیکی و تشکیل جامعه اطلاعات اجرا میشود.تعريف جامع تر سلامت الکترونيک به ادغام کردن خدمات بهداشت و درمان، کسب وکار و رويکردهاي فني نياز دارد، از اين رو سلامت الکترونيک را به عنوان يک رشته درحال ظهور از اشتراک انفورماتيک پزشکي، فناوري، بهداشت عمومي و کسب وکار تعريف مي کنند. بدين ترتيب، سلامت الکترونيک شامل ارايه خدمات بهداشتي و اطلاعات بهداشتي از طريق اينترنت و ديگرفناوري هاي تجارت الکترونيکي مرتبط استسلامت الکترونيک را مي توان به ابزاري تشبيه کرد که پردازش،تشريک و انتقال اطلاعات و داده ها را در کليه گروه هاي کاربران شامل بيماران، متخصصان سلامت و روابط مديريتي سلامت را تسهيل مي کند. اين ابزار عبارتند از وب سايت هاي اطلاعات سلامت، پرونده هاي سلامت الکترونيک،سيستم هاي رزرو، سيستم هاي گرفتن عکس ديجيتالي وتشريک آنها، گيرنده هاي داده هاي بيولوژيکي و نقش اين ابزار در تسهيل تعاملات نه تنها بين گروه هاي متنوع، بلکه بين انواع اطلاعات است. این گزارش به طور اجمالی وضعیت سلامت الکترونیک را در چند کشور منتخب بررسی نموده و در ادامه ضمن مروری بر وضعیت سلامت الکترونیک در ایران به آسیب های موجود در این زمینه در کشورمان بپردازیم.
سلامت الکترونیک در آلمان
سامانه مراقبت هاي پزشكي در آلمان بر محور قانون بيمه سلامت اين كشور استوار است.پروژه فناوري اطلاعات سلامت (تله ماتيكس:ترکيبي از رايانه و فناوري ارتباطات بي سيم) كه در آلمان از آن به کارت الکترونیک سلامت-تعبير مي شود تمامي برنامه هاي كاربردي درخصوص سلامت الكترونيك از جمله پوشش بيمه اي،نسخه هاي الكترونيك، اطلاعات وضعيت اورژانسي بيماران، كنترل تعاملات پزشكي و نامه هاي الكترونيك را تحت پوشش قرار مي دهد پهناي باند دسترسي به اينترنت در آلمان بين ١ تا ٦ مگابايت در ثانيه برآورد مي ش ود كه براي اجراي پروژه ملي تله ماتيكس سلامت مناسب است.
سلامت الکترونیک درسنگاپور
در حال حاضر سنگاپور براي افزايش نتايج مطلوب در حوزه سلامت، از سامانه اطلاعات بيماران بهره مي جويد.در بخش دولتي نيز خدمات به طورمستقيم با استفاده از فناوري كارت هاي هوشمند به بيماران ارائه مي شود كه با استاندارد7 HL مطابقت داده شده است . مرجع علوم سلامت سنگاپور مالكيت داده هاي كلينيكي بيماران را به عهده دارد.
سلامت الکترونیک درهلند
در سال ٢٠٠٥ يك سامانه جديد مالي تحت عنوان سامانه تركيب تشخيص و درمان Diagnosis Treatment Combination ystem, or "DBC" براي استفاده در بيمارستان ها عرضه شد . اين سامانه امكان بررسي و نظرخواهي پيرامون كيفيت، هزينه و ميزان خدمات مربوط به مراقبت هاي پزشكي را براي ارائه دهندگان خدمات و نيز تأمين كنندگان هزينه فراهم كرده است .در سال ٢٠٠٨ نيز سامانه مشابهي ارائه شد كه حوزه هايي همچون سلامت رفتاري، پزشكي قانوني و مديريت بيماري هاي مزمن را تحت پوشش قرار داده است . پزشكان عمومي مسئول اصلي سامانه مراقبت هاي پزشكي در هلند به شمار مي روند.تقريبًا تمامي پزشكان عمومي و اغلب پزشكان باليني متخصص در مراقبت هاي پزشكي ازپرونده الكترونيك سلامت استفاده مي كنند و تمامي بيمارستان ها نيز به سامانه هاي اطلاعات الكترونيك مجهزند . كاركرد سامانه ملي پرونده الكترونيك سلامت در هلند مبتني بر سامانه اي مركزي موسوم به نقطه گذر ملي است. از نگاه دولت هلند، مانع اصلي در راه توسعه سامانه ملي پرونده الكترونيك سلامت به ضعف فناوري مربوط نمي شود، بلكه مانع عمده، ناكافي بودن توانمندي ارائه دهندگان خدمات مراقبت هاي پزشكي جهت تعامل با يكديگر است.
سلامت الکترونیک درانگلیس
نظام خدمات سلامت ملي در انگليس پس از جنگ جهاني دوم با هدف دسترسي تمامي شهروندان به مراقبت هاي پزشكي پايه ريزي شد. قابليت دسترسي پزشكان عرصه مراقبت هاي پزشكي به خدمات اينترنتي پرسرعت و باند پهن و انجام فعاليت هاي ضابطه مند از اهميت قابل توجهي برخوردارند. در نظام مراقبت هاي پزشكي انگليس پايگاه داده اي در سطح ملي موسوم به اسپاين ٢پايه ريزي شده است كه خلاصه اي از پرونده هاي بيماران در آنجا ذخيره شده است.
سلامت الکترونیک درکانادا
سامانه مراقبت هاي پزشكي در كانادا كه از سوي دولت تأمين مي شود ١٣ طرح بيمه سلامت ايالتي و ولايتي را در خود جاي داده است.با توجه به اهميت پرونده الكترونيك سلامت براي دولت كانادا، دولت فدرال اين كشور در سال ٢٠٠١ شركتي تحت عنوان اين فووي سلامت تأسيس كرد.براساس قانون سلامت كانادا چهار اصل بيمار محور ذيل بايد در پروند ه هاي الكترونيك سلامت لحاظ شود، اين اصول عبارتند از:
١. همگاني بودن : تمامي كانادايي ها بايد تحت پوشش بيمه مراقبت هاي پزشكي دولت قرارگيرند.
٢. جامعيت: تمامي خدمات پزشكي و بيمارستاني ضروري بايد تحت پوشش بيمه مراقبت هاي پزشكي دولتي قرار گيرد.
٣. قابليت دسترسي : اين موانع مالي در ارائه خدمات مراقبت هاي پزشكي برداشته خواهد شد.
٤. قابليت انتقال : كليه كانادايي ها در هنگام مسافرت در داخل كشور و از ايالاتي به ايالت ديگرنيز تحت پوشش بيمه مراقبت هاي پزشكي دولتي خواهند بود(4).
سلامت الکترونیک دراتحادیه اروپا
اروپا در استفاده از شبكه هاي محلي سلامت، پرونده هاي الكترونيك سلامت و توسعه كارت هاي سلامت پيشرومی باشد. پيشرفت هاي حاصل موجب رونق صنعت نوين سلامت الكترونيك شده است، به طوري كه پس از صنعت داروسازي و صنعت تجهيزات پزشكي ، سومين صنعت بزرگ در بخش سلامت محسوب مي شو د.
كميسيون اتحاديه اروپا در سال ٢٠٠٤ ، يك طرح عملياتي را براي سلامت الكترونيك اروپا آغاز كرد كه تمركز آن روي به كارگيري و گسترش برخي از حوزه هاي سلامت الكترونيك در اروپاست.
تحقيقات و فعاليتهاي توسعه اي سلامت الكترونيك اتحاديه اروپا:
پژوهش ها در زمينه ايجاد و استفاده ازسيستم هايي براي شناخت بيشتر بيماري ها و پوشش بيشتر شهروندان براي ارائه خدمات سلامت صورت گرفته است. اين تلاش ها، زيربناي فعاليت هاي آينده در برنامه ساختاري هفتم است. هدف از اين فعاليت هاي جديد، پشتيباني از ساختاربندي مجدد سيستم هاي ارائه خدمات سلامت در اروپاست كه بر دو تغيير ديدگاه زير استوار است:
- مراقبت مبتني بر ظهور علائم بيماري به سمت مراقبت پيش گيرانه
- از سيستم هاي سلامت بيمارستان محور شخص محور(4).
سلامت الکترونیک در ژاپن
ژاپن اکنون از لحاظ تعداد سیستمهاي بکار رفته توسط دولتهاي محلی و تولید قطعات مربوط به پزشکی از راه دور در جهان نقش اول را ایفا می کند. سیستم Telehomecare که امروزه در ژاپن استفاده می شود را میتوان از لحاظ اهداف،ماهیت اطلاعات پزشکی، امکانات و نوع شبکه به سه دسته تقسیم کرد:1.Telehomecare مراقبت خانگی از راه دور2. سلامت از راه دور 3. نوع سلامت جمع و مدیریت رفاه(3).
در پژوهشی نتایج حاکی از آن است که 80 درصد از کشورهای مطالعه دارای برنامه ملی به کارگیری سلامت الکترونیک هستند. در واقع بسیاری از کشورها در سطح کلان شروع به برنامه ریزی های لازم در سطح گسترده نموده اند ولی پیاده سازی آن در کشورهای مختلف متفاوت است.در نهایت وجود توان اقتصادی ، پتانسیل فاوا،وضعیت بهداشتی مناسب دارای اهمیت بسزایی در توسعه سلامت الکترونیک کشورها دارد. ولی موارد استثنا وجود دارد. برخی کشورها از قبیل بحرین و قبرس با وجود توان اقتصادی و پتانسیل فاوا ی بالا پیشرفت چشمگیری در سلامت الکترونیک نداشته اند.باید توجه داشت مدیریت صحیح منابع اعم از (فاوا-اقتصادی و بهداشتی) و توجه ویژه سیاستگزاران به مقوله سلامت الکترونیک نیز در توسعه سلامت الترونیک نقش دارد(5).
بر اساس جواب هايي از 63.1% بيمارستان هاي برآورد شده، در پژوهشی دیگر تنها 1.5% بيمارستان هاي امريكا سيستم پرونده الكترونيك جامع را دارند( يعني، موجود در تمام واحدهاي كلينيكي)، و 7.6% مازاد سيستم اساسي دارد( يعني ، حداقل يك واحد كلينيكي موجود است). كامپيوتري كردن ثبت در دفتر سفارش دهنده براي تجويز دارو تنها در 17% بيمارستان ها اجرا شده است. بيمارستان هاي بزرگتردر مناطق شهري قرار گرفته اند و مخاطبان نيازمندي هاي داراي اهميت و هزينه هاي نگهداري بالا را به عنوان موانع اوليه براي اجرا ايراد مي كنند(6).
سلامت الکترونیک درایران
آزمايشگاه هاي تشخيص پزشكي اولين مراكزي بودند كه در ايران از رايانه استفاده كردند . دهه ۱۳۶۰ با تجربه كاربري سيستم هاي مكانيزه در آزمايشگاه ها ي تشخيص پزشكي وبه ندرت برخي از راديولوژي ها و مطب ها به در حوزه سلامت همراه بود.
در اوايل دهه ۱۳۷۰ با مطرح شدن روال هاي جاري ثبت و ضبط اطلاعات و اسناد در بيمارستان ها به عنوان يك ضرورت احساس مي شد. در فعاليت هاي مرتبط با توليد و اجراي سيستم هاي مكانيزه در مراكز پزشكي كشور به ويژه سيستم هاي مكانيزه بيمارستاني، شركت هاي زيادي در بخش خصوصي كمك كردند . همزمان با ادامه فعاليت هاي بخش خصوصي، مراكز دولتي نيز، به تجاربي در اين حوزه گرايش يافتند مهمترين اين مراكز عبارتند از:
١. مركز كامپيوتر سازمان تأمين اجتماعي،
٢. شركت ايز ايران با هدف تأمين نيازهاي انفورماتيكي مراكز پزشكي نيروهاي نظامي وانتظامي،
٣. مراكز رايانه دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور،
۴. مركز كامپيوتر وزارت نفت و مراكز مشابه كه تأمين نيازهاي ان فورماتيكي واحدهاي تابعه ازجمله مراكز بهداشتي درماني خودشان را به عهده داشتند.
تشكيل مركز مديريت آمار و فناوري اطلاعات و ايجاد مديريت تحقيق و توسعه در سال ١٣٨٦،موجب شد مطالعات قبلي درخصوص پرونده الكترونيك سلامت با سازماندهي جديد پيگيري شود.
موضوع کارت هوشمند سلامت که شاخه اي از سلامت الکترونيکي است حدود ًا از سال ١٣٨٤ در قالب طرح انسجام با همکاري دفتر همکاري هاي فناوري رياست جمهوري، مرکز تحقيقات مخابرات ،وزارت بهداشت و سازمان تأمين اجتماعي آغاز شد . پس از تغييراتي كه در تيم سلامت الکترونيک مرکز تحقيقات مخابرات به وجود آمد، موضوع سلامت الکترونيک در دو شاخه کارت هوشمند سلامت و پرونده سلامت الکترونيک شرکت در كشور دنبال شد . موضوع اول درشرکت توسعه الکترونيک هدي متعلق به« هلدينگ شمص تأمين: شركت مديريت صنايع نوين تأمين » پيگيري شد و موضوع دوم از مجموعه«شستا : شركت سرمايه گذاري تأمين اجتماعي » در وزارت بهداشت به کار خود ادامه داد.
شرک هدي طبق برنامه پروژه فاز اول پايلوت را به اتمام رساند، ولي به دليل در تغيير مديريت ارشد سازمان تأمين اجتماعي اين طرح پايلوت هنوز راه اندازي كامل نشده است.
پروژه تأمين کارت سلامت(تکسا) از بخش هاي مهمي مانند لايه هاي متعدد معماري، طراحي و توليد قطعات نرم افزاري و همچنين سخت افزارهاي سيستم تشكيل شده است كه يك بخش از آن توليد و صدور کارت است.
پروژه كارت هوشمند بيماران خاص از سال ۱۳۸۵ شروع شد. پروژه ثبت نسخه الكترونيك بيماران خاص در كارت هوشمند به جاي دفترچه بيمه از سال ۱۳۸۷ در استان سمنان به طور آزمايشي اجرا شد و جيره دارويي بيماران خاص در كارت هوشمند آنها وارد مي شود. با اجراي كامل اين طرح درواقع دفترچه هاي بيمه بيماران خاص در سراسر كشور حذف وكارت هوشمند جايگزين آن مي شود.وضعيت پرونده الكترونيك سلامت در ايران
در حال حاضر در ايران فعاليت هاي پراكنده اي در زمينه سيستم هاي اطلاعات بيمارستاني و محصولات مختلف در درمانگاه ها، مطب ها و داروخانه ها صورت گرفته است. بيشتر اين محصولات براي مصرف كنندگان آن ها به ديد سيستم اطلاعاتي مالي مورد استفاده قرار مي گيرد و به همين علت، قابليت و نياز به اشتراك گذاشتن اطلاعات اين سيستم ها كمتر مورد توجه قرار مي گيرد و اين سيستم ها همگي به يك صورت ارائه مي شوند. در نتيجه اطلاعات باليني موجود در اين سيستم ها كه مي تواند پايه غير قابل اشتراك توليد علم در اين شاخه بوده، كمك كننده در تصميم گيري هاي مبتني بر اطلاعات صحيح در بهداشت Evidence ase Medicine باشند، در نظر گرفته نمي شود.
از اين رو ارائه طرحي براي داشتن پرونده الكترونيكي سلامت با قابليت به اشتراك گذاري و يكپارچگي اطلاعات گوناگون در شاخه بهداشت و درمان، الزامي و سودمند است. اين مسئله از يك طرف باعث بهره برداري بيشتر از اطلاعات جمع آوري شده مي شود و از طرف ديگر به عنوان زيرساختي براي طراحي و اجراي ساير فعاليت هاي سلامت الكترونيكي در سطح ملي قرار مي گيرد(5).
بررسی آسیبهای سلامت الکترونیک در ایران:
براي شناسايي آسيب ها و تهديدهاي سلامت الكترونيك كشور، موضوع را مي توان از جنبه هاي ساختاري، فرهنگ سازي و آموزشي و زيرساخت هاي فيزيكي و قانوني بررسي كرد. عدم وجود وفاق مشترك بين وزارت رفاه و وزارت بهداشت نيز در استقرار پرونده سلامت الكترونيك كشور از اصلي ترين موانع موجود توسعه سلامت الكترونيك است.
از ديگر آسيب هاي موجود در عرصه سلامت الكترونيك كشور بحث فرهنگ سازي و آموزش است . مشكلات فرهنگ سازي و آموزش را مي توان به دو دسته تقسيم كرد.
بخش اول مسائلي كه در فرهنگ سازي كاربران سلامت الكترونيك وجود دارد و بخش دوم فرهنگ سازي پزشكان، كاركنان بيمارستان ها، داروخانه ها و آزمايشگاههاست.
نقايص موجود در زيرساخت ارتباطي كشور اعم از عدم پوشش مخابراتي مناسب برخي نقاط كشور و عدم دسترسي بسياري از نقاط كشور به اينترنت با سرعت مناسب از ديگر آسيب هاي توسعه سلامت الكترونيك كشور است.
فقدان قوانين الزام آور در جهت توسعه سريع تر سلامت الكترونيك كشور و قوانيني كه سلامت الكترونيك را جز ء اولويت هاي اساسي كشور قرار دهد از خلأهاي موجود است.
عدم شناخت كافي فعالان حوزه فناوري اطلاعات و حوزه سلامت نيز از مسائل و مشكلات موجود در توسعه سلامت الكترونيك است، شكاف موجود بين دو حوزه مذكور موجب مي شود كه راه حل هاي ارائه شده متخصصان فناوري اطلا عات براي حوزه سلامت الكترونيك كارايي مناسبي نداشته باشند، در اين راستا لازم است كه متخصصين فناوري اطلاعات فعال در حوزه سلامت الكترونيك با مسائل بهداشت و سلامت بيشتر آشنا شوند
------------------
پایان